Na de internet-bubble en de real estate-bubble uit 2008 (die leidde tot de bankencrisis) staat ons nu een ‘koolstof-bubble’ te wachten. Oliemaatschappijen zijn veel minder waard dan beleggers denken, volgens Jan Rotmans.

De kansen op een volgende systeemcrisis zijn levensgroot, schrijft Jan Rotmans in zijn ‘Verandering van tijdperk, Nederland kantelt’. Hij behoort tot de doemdenkers, want volgens de hoogleraar Transitiekunde leren we niet snel genoeg van onze fouten. “Eén crisis is blijkbaar niet genoeg”, schrijft hij in het hoofdstuk over de financiële sector.  “Omdat we het echte probleem niet hebben opgelost en het financiële systeem onbetrouwbaar en kwetsbaar is, zijn de kansen op een volgende systeemcrisis levensgroot.”

Over de ‘koolstofbubble’: “Als een groot deel van de fossiele reserves niet uit de grond gehaald mag worden vanwege maatregelen om klimaatverandering tegen te gaan, dan heeft dat ingrijpende gevolgen voor de balansen van de oliemaatschappijen.” Hij maakt daarbij geen woorden vuil aan recente initiatieven van organisaties om pensioenfondsen en de medische sector ertoe te bewegen aandelen in Shell, BP en andere oliemaatschappijen te verkopen.

Rotmans buigt zich over het financiële systeem en constateert dat er altijd traditionele banken nodig zullen zijn. “Ze moeten wel dienstbaar worden aan de werkelijke economie. Zo niet, dan hebben ze geen bestaansrecht meer.”

Hij ziet daarnaast twee nieuwe financiële systemen opkomen: full reserve banking en free banking.

Full reserve banking hoort niet thuis bij commerciële banken, maar zijn anders. “Bij een volgende crisis kunnen al bestaande plannen hiervoor uit de kast worden gehaald”, adviseert Rotmans. Hoe werkt dit systeem dan? Nieuw geld wordt bankschuld- en rentevrij geschapen en via de politiek komt dit geld in roulatie. “Private banken worden net als andere financiële instellingen intermediair. Mensen krijgen twee rekeningen: een betaalrekening en een investeringsrekening. De rekeninghouder blijft eigenaar van het geld dat op zijn betaalrekening staat. Hierover wordt geen rente betaald. Dit geld staat 100 procent veilig en zal dus niet verdwijnen als de bank failliet gaat. De rekeninghouder kan ook besluiten zijn geld te zetten op een bepaalde investeringsrekening van de bank.”

Als ander alternatief ziet Rotmans toekomst in de free banking. Dit houdt in dat iedereen een munt mag beginnen en mensen zelf kunnen kiezen welke munt zij vertrouwen en willen gebruiken. In theorie zou concurrentie tussen munten kunnen zorgen voor efficienter systeem. Voorbeelden die vandaag al het monetaire systeem omzeilen zijn bitcoin, litecoin, peercoin, ripple, stellar. Meest betrouwbaar gebleken is nog de M-Pesa in Afrika, die al goed is voor 43 procent van de betalingen in Kenia.

Deze ontwikkelingen zijn volgens Rotmans nodig om een einde te maken aan systeembanken die te groot zijn om failliet te laten gaan, waardoor overheden grote bedragen aan belastinggeld van de burgers voor reddingsacties moeten inzetten. “Too big to fail is geen optie meer in een gezond en valide systeem”, stelt Rotmans, die verbaasd vaststelt dat er na de crisis nauwelijks nieuwe banken in de EU zijn opgericht. “Wel is een aantal crwodfundingbedrijven bezig vergunningen op te schalen.”

Verandering van tijdperk door Jan Rotmans