Het inzamelingsbeleid voor afval is doorgeschoten. Dat stelt Hester Klein Lankhorst (1972), per 1 januari de nieuwe algemeen directeur van het Afvalfonds Verpakkingen. Het gaat fout door inwoners te laten betalen voor het storten van restafval in speciale containers, of door de container voor het restafval niet vaak genoeg op te halen. Daardoor gooien bewoners de vuile kattenbak in de container voor Plastic, Metaal en Drankenkartons (PMD). Het gevolg: door een te grote vervuiling zijn de kostbare grondstoffen te vervuild om nog te kunnen recyclen. Ze moeten dan verbrand worden.

Bij haar aantreden staat Hester Klein Lankhorst (1972) als ‘Verpakkingskoningin’ meteen voor een lastige opgave. Maar ze is eerlijk en stelt: het gescheiden inzamelen van schoner afval door gemeenten en burgers is doorgeschoten. We moeten oppassen, anders is alle moeite voor niets geweest.

In de PMD-bak mag tot 15 procent restafval zitten, maar in tal van gemeenten wordt dit percentage overschreden.”Er zit soms tot wel 50 procent in”, weet Klein Lankhorst. Dat is niet waar het Afvalfonds voor betaalt. De gemeenten krijgen geld voor het aanleveren van schoon plastic, blik en melkkartons. Klein Lankhorst over de oorzaak: "Gemeenten zijn steeds meer zijn gaan sturen op het terugdringen van restafval. Er zijn daarom allerlei maatregelen genomen om het de inwoners moeilijk te maken om van restafval af te komen. Daar waar het te moeilijk is gemaakt blijkt dat er inwoners zijn die dan andere manieren zoeken om van dit restafval af te komen."

In Bunschoten is dit het geval en gaat de gemeente daarom over op ‘nascheiding’. Ook steden als Utrecht en Amsterdam zien zich genoodzaakt om de slordige scheiding van hun burgers te corrigeren. De wethouder Financiën van Bunschoten vertelde op het 8 uur Journaal van 12 december dat maar liefst 1500 huishoudens in zijn gemeente geen gebruik maken van de betaalde containers voor restafval van de ROVA. De ondergrondse containers zien de bewoners ‘als boete op goed gedrag’.

De benoeming van Klein Lankhorst is bijzonder, want ooit zat ze als kritisch ambtenaar aan de andere kant van de onderhandelingstafel, tegenover de verpakkingsindustrie, die niets wilde. 

Wat is er sinds 2012 veranderd, toen u startte met het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken?

Klein Lankhorst: “Recyclen is geen groen feestje meer van slechts enkele mensen, of van een enkele MVO-manager in een onderneming. Bedrijven zijn er nu zelf in de volle breedte mee bezig. Zeker voor de jonge generatie medewerkers in de bedrijven is de aandacht voor circulair vanzelfsprekend. Regelgeving heeft ook enorm geholpen en ook onze tariefdifferentiatie is een stimulans. Bedrijven die goed recyclebare vormvaste kunststof verpakkingen gebruiken, die goed uit te sorteren zijn, betalen over die verpakkingen een lager tarief.  Ik zie ook dat bedrijven zichzelf steeds meer beperkingen opleggen als het gaat om het toepassen van vele verschillende soorten plastics.”

Klein Lankhorst maakte heftige conflicten mee, onder andere over het statiegeld op PET-flessen. Dat het statiegeld uiteindelijk bleef heeft rust gegeven, zegt ze. Door de strijd om de publieke opinie “is er belangstelling ontstaan voor zoveel meer. Niet alleen voor die PET-flessen en PET-flesjes, maar voor de hele stroom van Plastic, Metaal en Drankenkartons (PMD).” 

De inzameling van de verschillende afvalstromen is nu veel gedifferentieerder dan tien jaar geleden, zeker na de invoering van de aparte PMD-bakken. Helaas bracht die verandering niet alleen voordelen met zich mee, moet Klein Lankhorst toch ook constateren. “Het schema van inzameling van de verschillende bakken blijkt nauw te luisteren. Hoe minder vaak de bakken met restafval worden opgehaald, hoe meer mensen de verkeerde dingen in de PMD-bakken gaan gooien. Frituurpannen, asbakken, kattenbakvullingen: je krijgt je PMD-grondstoffen niet meer schoon. Het probleem zit ‘m echt niet in het niet schoonspoelen van plastic door inwoners, maar in het beleid dat is doorgeschoten.”

Dus de restbak moet niet om de zoveel weken worden opgehaald, maar wat vaker. Hoe vaak? 

“Dat kan ik niet zeggen. Daar moeten we naar gaan kijken. Het is bovendien aan de gemeenten om dat systeem van ophalen te bepalen. Zij krijgen hiervoor via het Afvalfonds Verpakkingen een vergoeding, dat door de verpakkingsindustrie wordt opgebracht. Ik kan alleen zeggen dat plaatsen waar de grijze bak maar eens in de acht weken wordt opgehaald slecht zijn voor de kwaliteit van de PMD-container. Het is in ons aller belang om juist uit die bak meer grondstoffen te halen.”

Over het bedrijfsleven ben je tevreden?

“Wat ik hoor van bedrijven is dat ze circulair willen zijn. Het is niet duurder, zo is gebleken. De financiering ligt wel anders. Je moet als bedrijf veel meer voorfinancieren. Mud Jeans die spijkerbroeken niet verkoopt, maar deze least en de materialen weer terugneemt. Dan krijg je je kosten pas stukje bij beetje weer terug, in plaats van in één keer, bij verkoop van die broek. De aandacht ligt nu dus bij financiers als banken. Willen zij meegaan in die voorfinanciering? Maar bedrijven investeren zelf ook fors. Ikea bouwde een verwerkingsfabriek naast een sorteerfabriek voor plastics in Friesland. Unilever geeft de startup Ioniqa een kans om de PET-verpakkingen circulair te verwerken. Lidl heeft ook zo’n initiatief.”

Lidl was een van de supers die ten tijde van het conflict over het statiegeld al een eigen inname-apparaat had, dat de blikjes in elkaar drukte. Stientje van Veldhoven was toen nog Kamerlid, die wedijverde voor het behoud van een vergoeding bij inlevering. Doet Stientje het goed als staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat en heel even als minister van Milieu en Wonen?”

“Ja. Zij heeft de Grondstoffenrotonde bedacht, als Kamerlid. Ze is een pleitbezorger van de circulaire economie en heeft op dat gebied stappen gezet. Het is eerder dat we niet te ver gaan doorschieten. Uit Europa komt een Plasticrichtlijn die bijvoorbeeld voorschrijft dat plastic wegwerpbordjes vervangen moeten worden voor bamboebordjes. Dat is niet per se beter voor het milieu. Bamboe komt van ver, is ook ingepakt en er zit ook een plastic coating op, soms. Dat is doorgeschoten ambitie vanuit de EU.”

Klein Lankhorst begint op 1 januari 2021 als algemeen directeur van het Afvalfonds Verpakkingen, als opvolger van Cees de Mol van Otterloo. Deze zag in ‘zijn tijd’, vanaf de oprichting van het fonds in 2013 het percentage gerecyclede verpakkingen naar 79 procent stijgen. Dat percentage zal naar verwachting hoger stijgen, met het verder omhoog gaan van de wettelijke doelstelling.

P+ Webtips: 

Afvalfonds Verpakkingen

Journaaluitzending over doorgeschoten inzamelingsbeleid