Wil de circulaire economie in Nederland op gang komen, dan zijn er tientallen regelluwe zones nodig. Plus een miljard euro per jaar, cumulatief. Dat stelt hoogleraar duurzaamheid Jan Jonker van de Radboud Universiteit op basis van landelijk onderzoek.

Jonker signaleert dat de circulaire economie in praktijk ‘beperkt’ op gang komt, terwijl het in beleidsnotities van overheid en bedrijfsleven als een prioriteit voor de toekomst van Nederland is neergezet. 

Het is een van de meest opmerkelijke resultaten van het onderzoek naar businessmodellen voor de circulaire economie, dat gebundeld is in het rapport ‘ Een zwaluw voorspelt veel goeds’. De situatie is zo urgent, dat Jonker zijn boodschap aan de politiek wil meegeven. ”Reserveer op de begroting voor 2018 een bedrag van een miljard euro. Voor 2019 een bedrag van 2 miljard euro. Voor 2020 4 miljard. Voor 2021 8 miljard. Dan worden we als Nederland wereldkampioen circulair ondernemen.”

Maar het gaat niet alleen om geld. Jonker signaleert een klassiek kip- en ei probleem: “De Rijksoverheid wacht op het bedrijfsleven, terwijl ondernemers zekerheid van wetgeving verlangen, om grote investeringen voor de toekomst te kunnen doen. Door de huidige wet- en regelgeving voelen innoverende ondernemers zich de illegaliteit in geduwd”, verwoordt Jonker een veelgehoorde klacht over het knellende juridische en fiscale kader in Nederland.

Jonker legt uit: “Het gaat vooral om afval. Dat heet nu in de circulaire economie grondstof, maar dat was indertijd niet de insteek van de wetgever. Er zijn met de allerbeste bedoelingen wetten geschreven die bedoeld waren om mensen en omgeving te beschermen tegen vervuilers. Het effect nu is echter dat je niet eens een koffiezetapparaat mag maken van 100 procent gerecycled plastic. Praat eens met mensen die met vergisting energie willen maken. Dan hoor je alleen maar verhalen over: dit mag niet, en dat moet zus en zo. Zo komen we niet verder. Je kunt niet experimenteren wanneer je van de wetgever alleen maar binnen de vastgestelde lijntjes mag kleuren. Dan maak je innovatie onmogelijk.”

Behoefte aan 50 proefzones

Volgens Jonker moet de huidige milieuwetgeving daarom plaatselijk buiten werking worden gesteld. “Ik loop nu even op de conclusies van vervolgonderzoek vooruit, maar we kwamen al onderzoekende tal van plaatsen tegen die als proefgebied kunnen dienen. Denk aan de plannen bij Schiphol, Circular Valley in Hoofddorp, of initiatieven in Nijmegen en Friesland. Denk aan verschillende burgerinitiatieven zoals in Wageningen en in Lelystad. We hebben er niet eens goed naar gezocht en ik kan zo al 15 plekken aanwijzen waar behoefte is om te experimenteren. Ik schat dat er in Nederland de komende jaar minstens 50 plekken zijn die in aanmerking kunnen komen als regelluwe zone.”

Overheid en consumenten achterblijvers

Werk aan de winkel voor de ‘organisatiewereld’, waar de circulaire economie blijkens het onderzoek ‘beperkt praktisch voet aan de grond krijgt. Het denken over circulaire economie loopt ver voor op de organisatiepraktijk’. Jonker: “We praten er veel over, maar dat blijkt dus een elite te zijn.”

Op zijn Jonkeriaans: “Ik hoor dus heel veel gepraat, maar we moeten het nu wel gaan doen!”

Dat geldt overigens ook voor de consument, want deze ontbreekt volledig in de praktijk van circulair ondernemen, signaleren de onderzoekers: “Die blijft steeds vaker na een paar weken alweer een nieuw jurkje te kopen. Dat kan zo niet langer.” Uitzonderingen zijn de opkomende reparatieshops, de Repair Cafés.

Jonker schreef tal van boeken over ondernemerschap en businessmodellen. In de circulaire economie ontbreken die modellen nog. “Je krijgt ondernemers niet zo ver dat ze gaan investeren wanneer ze niet weten waar ze aan toe zijn, wanneer de ene regering dit wil en de volgende weer wat anders. Als het over strategie voor het land gaat, kun je zo niet sturen. Het is toch al heel erg lastig om een sluitend businessplan te maken voor circulaire praktijken, zonder afhankelijk te zijn van overheidssubsidies of potjes die bedrijfstakken ter beschikking stellen. Denk je dat er al winstgevend ‘biokarton’ gemaakt kan worden? Of gerecycled vlakglas? Nee, dat kan dus nog niet.”

Hoe zien verdienmodellen er straks uit?

In het rapport reiken Jonker en zijn mede-auteurs vijf bouwstenen aan om tot businessmodellen voor de circulaire economie te komen, die wél zwarte cijfers opleveren. De bouwstenen gaan in op kringlopen, waardecreatie, strategie, organisatiemodel en verdienmodel.

Over de laatste bouwsteen, een verdienmodel voor de circulaire economie, staat in het rapport: “Omzet wordt onder andere gemaakt door de tijd heen (lease of performancemodellen) op basis van bijvoorbeeld pay per view of dankzij het samen creëren van waarde in een waardecyclus. Dit betekent wel dat kosten en opbrengsten gedeeld moeten worden door de betrokken partijen, in een kringloop door de tijd heen. Het kan dus ook betekenen dat een bepaalde grondstof meerdere keren door de tijd heen verschillende keren nieuwe waarde krijgt. Het gangbare denken over verdienmodellen sluit hier niet echt op aan. Dat is immers primair gebaseerd op één transactiemoment, aangevuld met een scala aan abonnements-, onderhouds- en leasemodellen.”

Daarom ook die zones waar de milieuwetgeving even niet telt. Maar Jonker is er beducht voor naar de andere kant door te slaan. “Met regelluwe zones wil ik ook geen outlaws stimuleren, die zich niets of nergens meer iets van aantrekken. Ik wil geen wetteloos gebied. Ik wil een terrein waar duurzame ondernemers met al hun ethische principes aan de slag kunnen met algen en met sociale transitie en noem maar op.” Jonker hoopt dat de regelluwe zones versneld duidelijk maken welke wet- en regelgeving opgeruimd of vernieuwd moet worden.”

40% korting presentatie 18 mei

Jonker zal het totaal aan onderzoeksresultaten donderdagochtend 18 mei bekend maken in de Eusebiuskerk in Arnhem. In de middag is er bij de kerk een markt, waar bedrijven en instellingen voorbeelden van circulaire praktijkervaringen laten zien. Op vrijdag 19 mei organiseert hij een regiotoer langs initiatieven die hoopgevend zijn.

Jonker heeft nog enkele plaatsen vrij in de Eusebiuskerk. Hij roept op: “Kom donderdag luisteren en stel je vragen: dan kunnen we de omslag maken, zodat we geen cirkels in vierkante mallen meer hoeven te maken.” Met 40 procent korting op de entreeprijs van 125 euro.

Aanmelden voor conferentie Circulaire Businessmodellen.