In het jaar 2015 kunnen de fundamenten voor een toekomstbestendig fiscaal systeem geslagen worden, met hogere belasting op grondstoffen en lagere op loon. Willem Lageweg van MVO Nederland ziet coalitiemogelijkheden.

Het jaar 2014 kende twee belangrijke publicaties, die dezelfde wezensvraag aan de orde stelden: waarom heft de overheid belasting? Is dat een doel op zich geworden, om het overheidsapparaat te laten draaien en uitgaven te kunnen doen? Of is belasting ook bedoeld om maatschappelijke ontwikkelingen in gang te zetten, gewenste doelen te realiseren?

De Fransman Thomas Piketty toonde in zijn studie ‘Capital in the 21st Century’ aan dat het werknemers ondanks hard werken niet of nauwelijks lukt rijk te worden. Wie al rijk is, wordt echter wel steeds rijker. In de media spitste de discussie zich vervolgens toe op de vraag of de meest vermogenden hogere belastingen moeten gaan betalen. Dat leverde spannende koppen op voor de krant. Maar het was niet de meest logische vraag om te stellen. Het ligt meer voor de hand om de loonbelastingen te verlagen, zodat werknemers meer geld overhouden en werkgevers goedkopere arbeidskrachten kunnen inhuren.

Wat de effecten daarvan kunnen zijn, toonde Femke Groothuis van Ex’tax-project dit jaar ook aan. Met specialisten van Deloitte, EY, KPMG Meijburg en PWC berekende zij in de case study ‘New Era. New Plan’ een voorstel door, waarbij voor een bedrag van 33,7 miljard euro werd weggehaald aan inkomensbelasting, btw en fiscale maatregelen op arbeid die bedrijven nu moeten betalen. Om de Staat der Nederland niet failliet te laten gaan, moeten er ter compensatie hogere belastingen komen op brandstoffen voor transport en luchtvaart, op grondwater en leidingwater, op het veroorzaken van luchtverontreiniging, op grootschalig energiegebruik door consumenten en op het veroorzaken van afval van metalen.

Groothuis werkt al jaren aan dit rapport en mocht het voor de Sociaal Economische Raad presenteren, in het bijzijn van oud-premier Jan Peter Balkenende, Peter Bakker van de WBCSD, prins Carlos de Bourbon de Parme en Feike Sijbesma van DSM. Geen geringe fanclub dus, maar het politieke bedrijf is vluchtig. En de huidige minister van Financiën Dijsselbloem was als lid van de Tweede Kamer zeker geen voorstander van een uitruil van belasting op arbeid naar grondstoffen. In een verkiezingsdebat georganiseerd door Marga Hoek van de Groene Zaak nam hij daar duidelijk afstand van. Begin in Den Haag over ‘vergroening van belastingstelsel’ en bijna alle hoofden draaien een andere kant op.

Femke Groothuis is zelf de eerste om dit probleem te onderkennen. “Vergroenen zorgt er voor dat het niet werkt. Dat is iets waar niemand in Den Haag op zit te wachten. De driver voor verandering is dus niet vergroene, maar het opbouwen van een stabiel en toekomstbestendig belastinfstelsel. Daar gaat een fundamentele discussie over fiscaliteit aan vooraf. Waar willen we heen met onze economie? Dat is onze kernboodschap. In het rapport hebben we uitgewerkt hoe de transitie naar een circulaire economie er uit kan zien. Het gaat dan niet over de fiscale bijtelling van een zuinig auto, maar over een doel op langere termijn. Als je niet weet waar je heen wilt, ga je het over de kleinste vergunning niet eens worden.”

Er is dus een brede coalitie nodig, die de politiek duidelijk maakt dat het de Nederlandse samenleving menens is. Willem Lageweg van MVO Nederland wil daar zijn organisatie en partners graag voor inzetten. Lageweg: “Wat mij betreft wordt dat onderwerp een van de speerpunten van de duurzaamheidsbeweging in 2015. Het rapport van Ex’tax toonde overduidelijk aan dat fiscale vergroening goed is voor zowel het milieu (planet) als de werkgelegenheid (people) en dat de Rijksbegroting hier niet minder van hoeft te worden. Ik zie hier geweldige coalitiemogelijkheden tussen duurzaamheidsorganisaties, de beweging van onderop, werkgevers en natuurlijk ook de vakbeweging. De partijen zullen oog moeten hebben voor de verliezers bij deze stelselherziening. Doen we dat niet dan zal de noodzakelijke omslag erg worden vertraagd.”

Alsof het zo moest zijn, kwamen de studies van Piketty en Groothuis op het perfecte moment. De Tweede Kamer gedoogt het huidige kabinet van VVD en PvdA alleen, als er gewerkt gaat worden aan een nieuw fiscaal stelsel. Omdat niets zo sturend is als het innen van belastingen, kan het niet anders zijn dan dat er tegelijkertijd een visie geformuleerd moet worden op de toekomst van Nederland. Het is niet de grootste hobby van premier Rutte om stippen op de horizon te zetten, maar wil hij dit karwei klaren, dan zal hij wel moeten.

Lageweg voelt de kansen om duurzaam Nederland op de wereldkaart te zetten. Een handelsland dat voorop loopt in het organiseren van een circulaire en inclusieve economie, waarbij afval niet meer bestaat, maar steeds opnieuw als grondstof voor een nieuwe cyclus dient.

Lageweg: “Omdat het kabinet in 2015 aan een herziening van de belastingen wil beginnen, is nu het moment om hier met elkaar vol voor te gaan. Doel moet zijn dat fiscale vergroening een hoofdthema wordt in het kabinetsbeleid van deze regering en komende kabinetten. Belangrijk is dat dit onderwerp ook op Europese schaal de volle aandacht krijgt. Alleen verduurzamen van ons land is onvoldoende. Daarom verdient de studie van Ex’tax die nu op NL was gericht een Europese follow up. Lageweg: “MVO Nederland heeft dit onderwerp inmiddels aangekaart bij CSR Europe, onze Europese koepel.”

Femke Groothuis is inmiddels ook op Europees niveau verder gegaan. Ze hoopt het rapport voor Nederland aan te vullen met studies naar andere Europese landen. Ideaal zou zijn een economische grootmacht als Duitsland te nemen, een Zuid-Europees land en een land in het oostelijke deel van de EU. Groothuis: “Dan kun je de resultaten naar de hele Europese Unie extrapoleren. Het zou mooi zijn als Nederland daar tijdens het voorzitterschap in 2016 aan zou kunnen trekken.”

Ze is enthousiast voor het idee om een groep van voortrekkers te gaan vormen. Wil daar zelfs een bijdrage aan leveren. Ziet vooral heil in de traditionele SER partijen als werknemers en werkgeversorganisaties, minder in de milieuclubs die voor het nationale energieakkoord aanschoven. Groothuis: “Wij willen graag de businesskant verder uitwerken. Wat betekent een transitie van het belastingstelsel voor bedrijven, in praktische zin? Als ondernemingen een toolkit krijgen, waarmee ze de consequenties kunnen overzien, kunnen we uit die hoek aan draagvlak werken. Daar is de politiek heel gevoelig voor.”

Dat de duurzaamheidswereld zich opmaakt, is wel zeker. Het MVO-panel van de Erasmusuniversiteit werkt op dit moment een enquête uit, waarin duurzaamheidsdenkers in detail werden ondervraagd over vergroening van het fiscale stelsel. In het maartnummer van P+ worden de resultaten hiervan gepubliceerd. Ook die kunnen weer een bouwsteen vormen voor de doelgerichte coalitie van partijen die Lageweg voor ogen staat.

De studie van Ex'tax is gratis als PDF te downloaden. Zie linkerkolom, onderaan.

Nieuws over de presentatie van het Ex’tax rapport van Femke Groothuis