Regeringen wereldwijd zijn verslaafd aan groei zoals dat nu wordt becijferd in het bruto binnenlands product (bbp). Aanpassing is dringend nodig, door zaken als menselijk welzijn, milieubelasting en schaarste aan grondstoffen op te nemen in de statistiek. 

De wereldeconomie moet krimpen. Grondstoffen raken op. De natuur is overbelast. Toch jaagt het bruto binnenlands product (bbp/GDP) in vrijwel alle landen ter wereld overheden op om steeds maar verder door te groeien. Geen land wil graag stilstand, laat staan krimp. Hoe is het mogelijk dat een enkel cijfer ons naar het einde van de planeet jaagt? Hoe is dit streven naar eeuwige groei ontstaan?

In de P+ special ‘Bbp, een leeg cijfer’ wordt beschreven hoe de nationale rekeningen ontstonden. Die historie is even oud als bizar en begon zelfs al in de jaren dat admiraal Michiel de Ruyter de Thames opvoer om daar de Britse vloot te bombarderen.

Cult of Numbers

Wie bedacht de oerversie van het huidige bbp? Wie bedacht het concept ‘groei’, dat voor overheden net zo verslavend is als heroïne voor een drugsverslaafde? Er is een ‘Cult of Numbers’ ontstaan, stelt de Duitse hoogleraar Philipp Lepenies in de conclusie van zijn fascinerende boek over het bbp ‘The Power of a Single Number’ waar in P+ uit geciteerd wordt.

Het bbp is tot tweemaal toe gegrondvest in een oorlogseconomie. Eerst was het de strijd van de Britten in de 17e eeuw tegen de Hollanders en Fransen. Een beter inzicht in de omvang van de economie kwam toen goed van pas om manschappen en wapens te financieren. In de Tweede Oorlog was de vervolmaking van deze statistiek van belangrijke invloed op de militaire kracht van de geallieerden, waarmee Nazi Duitsland kon worden verslagen. 

De Brit Colin Clark bedacht 'groei'

Vanaf de jaren 60 van de vorige eeuw groeide de afkeer van het ‘materialistische denken’. Steeds meer academici zijn op zoek naar een aangepast of alternatief systeem om welvaart of welzijn (of zelfs geluk) te meten. Duurzame denkers zijn zelfs op zoek naar manieren om tot een ‘krimpeconomie’ te komen en afscheid te nemen van het concept ‘groei’. Dit heeft niet altijd bestaan maar is in het begin van de vorige eeuw bedacht door de Britse statisticus Colin Clark. Hij adviseerde de Paus later nog over het verbieden van anticonceptie: overbevolking kon door groei nooit een probleem zijn.

Al in 2007 organiseerden het Europese Parlement, de OESO en de Club van Rome een gezamenlijke bijeenkomst onder de naam ‘Beyond GDP’, oftewel ‘Het bbp voorbij’. Want: het bbp meet niet wat burgers werkelijk van waarde vinden. 
Ook de VN wil afscheid nemen van dit cijfer. Secretaris-Generaal António Guterres stelde in 2021: “Wanneer winsten ten koste gaan van mensen en onze planeet, hebben we een onvolledig beeld van de werkelijke kosten van economische groei. Zoals deze momenteel wordt gemeten, slaagt het bbp er niet in om de menselijke en ecologische vernietiging van sommige bedrijfsactiviteiten te vangen. Ik roep op tot nieuwe maatregelen ter aanvulling van het bbp, zodat mensen een volledig inzicht krijgen in de effecten van bedrijfsactiviteiten en hoe we beter kunnen en moeten doen om mensen en onze planeet te ondersteunen.” Zo staat het nu in ‘Our Common Agenda’ van de VN. 

Cijfers zijn menselijke keuzes

Maar al te gemakkelijk wordt vergeten dat cijfers als die van het bbp kunstmatig gefabriceerd zijn. Wat meet je wel? Wat laat je weg? Het zijn altijd menselijke keuzes. Hoe kun je bovendien met hetzelfde versimpelde percentage de economie van de VS met die van Kenia of Vietnam vergelijken? Het leven en de waarden van de mensen zijn daar nagenoeg hetzelfde, maar hun activiteiten en inspanningen komen op een andere manier in de statistieken en worden dus anders gemeten.

tekst Marleen Janssen Groesbeek en Jan Bom