Bebos de Nederlandse dijken
Nederland vergeet de mogelijkheid om de vele dijken te gebruiken in de Nationale Bossenstrategie. Dat blijkt wel in Zeeland, de ‘dijkenprovincie’ bij uitstek.
Dijken zijn ‘makkelijk’ met bomen te beplanten terreinen. Er is geen concurrentie met woningbouw. Er kunnen geen distributiecentra of andere blokkendozen op worden gebouwd. Natuurwaarden blijven intact of de ecologie gaat er zelfs op vooruit. Ook koeien en schapen kunnen gewoon op de dijk blijven grazen. Boeren kunnen hooguit klagen dat er wat gaas ter bescherming om de boomstammen moet worden aangebracht.
De opgave voor Zeeland is 410 hectare bos aan te leggen voor 2030. Daarvan moet 205 hectare gerealiseerd worden binnen natuur- en recreatiegebieden en 205 hectare daarbuiten.
De Provincie Zeeland kan op dit moment nog niet zeggen hoe groot de oppervlakte is die gereserveerd is voor bossen. Ook niet op de vele honderden kilometers aan dijken in de provincie. “De optelsom is nog niet gemaakt”, zegt een ambtenaar van de provincie, verantwoordelijk voor de uitvoering van de Bossenstrategie. Daarmee is de kans heel groot dat Zeeland de met 4.100 hectare aan bomen de provincie met het minste bos van Nederland zal blijven.
Waarom blijven plannen op dit gebied dan toch steken? Het is niet dat er in Zeeland nooit over is nagedacht. Sterker nog, er ligt een uitmuntende studie van BoschSlabbers landschapsarchitecten, ter onderbouwing van de Zeeuwse Bosvisie. Daarin wordt zelfs teruggegrepen op de situatie van voor de Watersnood van 1953, toen Zeeland veel meer bomen telde. Al in 2020 gaf dit bureau in een kwalitatieve inventarisatie aan dat de dijken een prachtige mogelijkheid boden om aan de ‘opgave’ van het Rijk te voldoen, naast het idee om ‘ieder dorp een eigen dorpsbos’ te laten aanplanten, onder andere.
Aan de belangrijke ‘buitendijken’ waagde ook BoschSlabbers zich niet. Daarvan weet iedereen te vertellen dat dit te gevaarlijk is, met het oog op hevige stormen. Bomen zouden dan omwaaien en hun wortelstelsel zou een stevige hap dijk mee naar boven nemen. In een stad als Amsterdam gebeurt dit soms, maar bomen hebben daar door wegen, kades en kabels nauwelijks te ruimte om een stevige plek aan de gracht te veroveren. Foto’s van omgewaaide bomen op dijken zijn er niet, zo moet ook het Waterschap Scheldestromen erkennen, een van de belangrijkste beheerders van de Zeeuwse dijken. “Aantoonbaar is zo’n situatie nog nooit voorgekomen.”
Sterker nog, in landen met gebergten weten ze maar al te goed wat er gebeurt wanneer te veel bomen op de berghellingen worden gekapt. Bij hevige regens komen halve bergen omlaag zakken, hele dorpen met modderstromen bedreigend.
BoschSlabbers bepleit een fijnmazig ecologisch netwerk van dijkbeplantingen, op de binnendijken. Het is ook weer niet zo dat daar nu nergens een boom op staat. Op Schouwen-Duiveland, Tholen en Sint Philipsland staan 12.575 bomen, op Walcheren 15.083. Het Waterschap Scheldestromen heeft zelfs een budgetje om jaarlijks 2500 bomen voor 25 euro per stuk te planten of te vernieuwen. De afdeling Waterkeringen heeft dit schamele aantal echter nog steeds niet fors omhoog geschroefd, met het oog op de Nationale Bossenstrategie. Een van de redenen: het huidige beheersplan loopt nog enkele jaren door, tot 2025.
BoschSlabbers rekent niet voor hoeveel kilometer dijken kunnen worden aangeplant met bossen. Wel is er in het rapport (op pagina 58) een kaartje dat doet denken aan een ietwat verwaaid spinnenweb, zoveel dijklichamen zijn er. Ook ‘verdwenen’ dijken kunnen weer zichtbaar worden gemaakt door beplanting. We citeren: “Uitgangspunt zijn doorgaande bomenrijen waarbij de soorten het landschappelijk karakter verder versterken. Populier, es of iep, dat maakt nogal uit voor het beeld. De breed uitwaaierende iep geeft een heel ander beeld dan de wat ‘stijve’ populier. Specifiek voor de ecologisch waardevolle bloemdijken kan gedacht worden aan éénzijdig beplanten, een grotere plantafstand, of gestrooide struweelbeplanting. Waar dijken reeds een unieke flora en fauna kennen vanwege hun onbeplante karakter zijn bomen niet gewenst.”
De reactie van het Waterschap Scheldestromen op deze inventarisatie: "Best wel rooskleurig."
De landschapsarchitecten voorspellen dat wandelaars en andere recreanten nog veel meer zullen genieten van dit typische landschap. Hoe meer verscheidenheid aan bomen, hoe meer foto’s er gemaakt zullen worden. Andere voordelen: ‘Een natuurlijke plaagbestrijding en bestuiving van gewassen op aangrenzende landbouwpercelen. Een duurzame toepassing van hout. Bij eventuele kap komt er indien hier actief en toegespitst beheer met oog voor houtkwaliteit heeft plaatsgevonden veel waardevol hout bij die als grondstof kan dienen voor vele toepassingen.’
Hiermee sluit BoschSlabbers aan op het pleidooi van een organisatie als BuiltbyNature, waar (de geboren Zeeuw) Peter Fraanje zegt dat de bouw grootschalig moet overstappen op houtbouw, een natuurlijke grondstof die CO2-voor vele jaren ‘vasthoudt’. Als het aan Fraanje ligt levert ook Nederland een (toekomstige) bijdrage aan de productie van inlands bouwhout, dus waarom dan ook zijn thuisprovincie Zeeland niet? “Daar kunnen nog wel wat bomen bij, op die dijken. Even goed opletten welke soorten, natuurlijk. Maar wij weten heel goed welke bomen goed tegen zoute wind kunnen. En in welke volgorde we boomsoorten moeten beplanten, zodat ze dijken kunnen versterken.”
Kan de Provincie Zeeland nog tot grotere dadendrang worden aangezet? Volgens de provinciale ambtenaar zullen Rijksgelden om met de stikstofproblematiek aan de gang te gaan zeker helpen. Anders zal het grotendeels blijven bij “kansen die er in Zuid-Beveland en Noord-Beveland liggen.”
En verder zijn er nog ”tientallen voorstellen van burgers, ondernemers en waterschappen.” Meest opvallende daarbij is het landgoed Zeeduin (van 500 hectare natuur!) bij Oostkapelle van de familie Lantsheer. Maar de naam zegt het al: duin, geen dijk. En alleen aan de randen met de landbouw dus de mogelijkheid meer bomen te planten.
Dijken zijn ‘makkelijk’ met bomen te beplanten terreinen. Er is geen concurrentie met woningbouw. Er kunnen geen distributiecentra of andere blokkendozen op worden gebouwd. Natuurwaarden blijven intact of de ecologie gaat er zelfs op vooruit. Ook koeien en schapen kunnen gewoon op de dijk blijven grazen. Boeren kunnen hooguit klagen dat er wat gaas ter bescherming om de boomstammen moet worden aangebracht.
De opgave voor Zeeland is 410 hectare bos aan te leggen voor 2030. Daarvan moet 205 hectare gerealiseerd worden binnen natuur- en recreatiegebieden en 205 hectare daarbuiten.
"Optelsom nog niet gemaakt"
De Provincie Zeeland kan op dit moment nog niet zeggen hoe groot de oppervlakte is die gereserveerd is voor bossen. Ook niet op de vele honderden kilometers aan dijken in de provincie. “De optelsom is nog niet gemaakt”, zegt een ambtenaar van de provincie, verantwoordelijk voor de uitvoering van de Bossenstrategie. Daarmee is de kans heel groot dat Zeeland de met 4.100 hectare aan bomen de provincie met het minste bos van Nederland zal blijven. Waarom blijven plannen op dit gebied dan toch steken? Het is niet dat er in Zeeland nooit over is nagedacht. Sterker nog, er ligt een uitmuntende studie van BoschSlabbers landschapsarchitecten, ter onderbouwing van de Zeeuwse Bosvisie. Daarin wordt zelfs teruggegrepen op de situatie van voor de Watersnood van 1953, toen Zeeland veel meer bomen telde. Al in 2020 gaf dit bureau in een kwalitatieve inventarisatie aan dat de dijken een prachtige mogelijkheid boden om aan de ‘opgave’ van het Rijk te voldoen, naast het idee om ‘ieder dorp een eigen dorpsbos’ te laten aanplanten, onder andere.
Zeedijken heilig
Aan de belangrijke ‘buitendijken’ waagde ook BoschSlabbers zich niet. Daarvan weet iedereen te vertellen dat dit te gevaarlijk is, met het oog op hevige stormen. Bomen zouden dan omwaaien en hun wortelstelsel zou een stevige hap dijk mee naar boven nemen. In een stad als Amsterdam gebeurt dit soms, maar bomen hebben daar door wegen, kades en kabels nauwelijks te ruimte om een stevige plek aan de gracht te veroveren. Foto’s van omgewaaide bomen op dijken zijn er niet, zo moet ook het Waterschap Scheldestromen erkennen, een van de belangrijkste beheerders van de Zeeuwse dijken. “Aantoonbaar is zo’n situatie nog nooit voorgekomen.” Sterker nog, in landen met gebergten weten ze maar al te goed wat er gebeurt wanneer te veel bomen op de berghellingen worden gekapt. Bij hevige regens komen halve bergen omlaag zakken, hele dorpen met modderstromen bedreigend.
BoschSlabbers bepleit een fijnmazig ecologisch netwerk van dijkbeplantingen, op de binnendijken. Het is ook weer niet zo dat daar nu nergens een boom op staat. Op Schouwen-Duiveland, Tholen en Sint Philipsland staan 12.575 bomen, op Walcheren 15.083. Het Waterschap Scheldestromen heeft zelfs een budgetje om jaarlijks 2500 bomen voor 25 euro per stuk te planten of te vernieuwen. De afdeling Waterkeringen heeft dit schamele aantal echter nog steeds niet fors omhoog geschroefd, met het oog op de Nationale Bossenstrategie. Een van de redenen: het huidige beheersplan loopt nog enkele jaren door, tot 2025.
Verwaaid spinnenweb aan dijklichamen
BoschSlabbers rekent niet voor hoeveel kilometer dijken kunnen worden aangeplant met bossen. Wel is er in het rapport (op pagina 58) een kaartje dat doet denken aan een ietwat verwaaid spinnenweb, zoveel dijklichamen zijn er. Ook ‘verdwenen’ dijken kunnen weer zichtbaar worden gemaakt door beplanting. We citeren: “Uitgangspunt zijn doorgaande bomenrijen waarbij de soorten het landschappelijk karakter verder versterken. Populier, es of iep, dat maakt nogal uit voor het beeld. De breed uitwaaierende iep geeft een heel ander beeld dan de wat ‘stijve’ populier. Specifiek voor de ecologisch waardevolle bloemdijken kan gedacht worden aan éénzijdig beplanten, een grotere plantafstand, of gestrooide struweelbeplanting. Waar dijken reeds een unieke flora en fauna kennen vanwege hun onbeplante karakter zijn bomen niet gewenst.”De reactie van het Waterschap Scheldestromen op deze inventarisatie: "Best wel rooskleurig."
De landschapsarchitecten voorspellen dat wandelaars en andere recreanten nog veel meer zullen genieten van dit typische landschap. Hoe meer verscheidenheid aan bomen, hoe meer foto’s er gemaakt zullen worden. Andere voordelen: ‘Een natuurlijke plaagbestrijding en bestuiving van gewassen op aangrenzende landbouwpercelen. Een duurzame toepassing van hout. Bij eventuele kap komt er indien hier actief en toegespitst beheer met oog voor houtkwaliteit heeft plaatsgevonden veel waardevol hout bij die als grondstof kan dienen voor vele toepassingen.’
Bouwen met eigen hout
Hiermee sluit BoschSlabbers aan op het pleidooi van een organisatie als BuiltbyNature, waar (de geboren Zeeuw) Peter Fraanje zegt dat de bouw grootschalig moet overstappen op houtbouw, een natuurlijke grondstof die CO2-voor vele jaren ‘vasthoudt’. Als het aan Fraanje ligt levert ook Nederland een (toekomstige) bijdrage aan de productie van inlands bouwhout, dus waarom dan ook zijn thuisprovincie Zeeland niet? “Daar kunnen nog wel wat bomen bij, op die dijken. Even goed opletten welke soorten, natuurlijk. Maar wij weten heel goed welke bomen goed tegen zoute wind kunnen. En in welke volgorde we boomsoorten moeten beplanten, zodat ze dijken kunnen versterken.” Kan de Provincie Zeeland nog tot grotere dadendrang worden aangezet? Volgens de provinciale ambtenaar zullen Rijksgelden om met de stikstofproblematiek aan de gang te gaan zeker helpen. Anders zal het grotendeels blijven bij “kansen die er in Zuid-Beveland en Noord-Beveland liggen.”
En verder zijn er nog ”tientallen voorstellen van burgers, ondernemers en waterschappen.” Meest opvallende daarbij is het landgoed Zeeduin (van 500 hectare natuur!) bij Oostkapelle van de familie Lantsheer. Maar de naam zegt het al: duin, geen dijk. En alleen aan de randen met de landbouw dus de mogelijkheid meer bomen te planten.