In 1996 lag de eerste Fairtrade banaan in de winkel. Geleverd door AgroFair viert deze groothandel in tropisch fruit nu in 2021 het 25-jarig jubileum. Nog steeds krijgen 5000 boeren een extra premie bij koop van deze bijzondere banaan door de consument. Maar de banaan staat op een kruispunt van wegen. Alle bananenplanten voor de export, ook de niet Fairtrade bananen, worden op dit moment bedreigd met uitsterven, door een bodemschimmel die niet te bestrijden valt. Welke kant gaat het op? Komt er een genetisch gemodificeerde banaan aan? Of is het aanleggen van voedselbossen de oplossing, waar de banaan beschermd wordt door bomen en andere voedselgewassen?

Vanwege de zorgelijke situatie op deze verjaardag presenteert P+ een bijzondere Special van 18 pagina’s: ‘Je kent me niet’. In de hoofdrol een Fairtrade banaan, die uit de anonimiteit stapt en zichzelf opnieuw voorstelt. Voor het te laat is.

De banaan vertelt over verschillende facetten die onbekend zijn bij de Nederlandse consument. Zo weten maar weinig mensen dat aan jonge vrouwen op de gewone bananenplantages maar nauwelijks werk wordt geboden. 

Uit de P+ Special: ‘Dat is de werkelijkheid in de Latijns-Amerikaanse landen waar bananen voor de export worden verbouwd, zoals Ecuador, Colombia, Guatemala, Honduras, Peru, Panama, de Dominicaanse Republiek en Costa Rica. Daar is het percentage vrouwen dat op bananenplantages werkt gemiddeld maar 12,5 procent van het totale werknemersbestand. Niet echt een weerspiegeling van de bevolking.’ 

De Faitrade banaan legt uit: ‘Ik weet wel hoe dat komt. In deze productielanden in Latijns-Amerika landen vinden ze dat vrouwen er zijn om kinderen te krijgen en daarvoor te zorgen. Het is een macho wereld. Grote maatschappijen zijn bovendien heel bang om jonge vrouwen aan te nemen. Stel je voor dat ze meteen zwanger worden. Dan moet er aangepast werk en zwangerschapsverlof worden aangeboden, of gelegenheid zijn om de baby te voeden. Vooral in Ecuador krijgen heel wat vrouwen die zwanger worden gewoon ontslag. En eigenlijk mogen jonge moeders die hun kind de borst geven geen gif meer spuiten, ook al houden de plantages zich zelden aan zulke veiligheidsvoorschriften. Al die faciliteiten kosten geld en die zijn er bijna niet. De marges op bananen zijn al zo klein en worden nog steeds kleiner. Krijgen oudere vrouwen dan wel een kans? Ook dat niet, vanwege de leeftijdsdiscriminatie; mensen die ouder dan 40 jaar zijn maken geen kans meer op werk. Ik zou graag willen dat alle vrouwen (en mannen) die in de supermarkt bananen kopen wat meer solidair zouden zijn met de vrouwen die werken voor Fairtrade-boeren.

De banaan brengt ook nieuws. “Sinds 1 juli van dit jaar begonnen de wat grotere Fairtrade plantages een ‘leefbaar loon’ uit te betalen, zowel aan mannen als aan vrouwen. Dit is vastgelegd in de ‘Fairtrade Base Wage for Banana Plantations’. Daarmee ging de bodem naar 70 procent van het vastgestelde leefbare loon omhoog, voor duizenden medewerkers.’ 
De supermarkten blijven ondanks hun beloftes op achter: ‘Zo ver zijn de grote Nederlandse supermarktketens voorlopig nog niet. Zij maakten al in 2019 de gezamenlijke afspraak om in 2025 hun bananen overwegend van plantages te betrekken waar de medewerkers een ‘leefbaar loon’ ontvangen. Het reduceren van de kloof tussen de huidige en de leefbare lonen zou vanaf 2021 beginnen, tot een streefpercentage van 75 procent in 2025. Dat plan ligt niet op schema. Pas in september van dit jaar maakte een van de ondertekenaars, de Superunie, trots bekend ‘informatie te hebben verzameld over de huidige lonen’. Superunie koopt weer in via grote spelers als Fyffes en is al blij nu te weten waar Fyffes de bananen vandaan haalt. Waar ik vandaan kom weet AgroFair al een kwart eeuw.’

Wat consumenten ook nauwelijks weten is dat ter bescherming van de werknemers op Fairtrade-plantages niet wordt gespoten met chemicaliën die op gewone bananenplantages wel worden gebruikt. Deze strenge regels leveren bananen op met minder of zelfs helemaal geen gifresten.

Uit de Special: ‘Ik ben als Fairtrade banaan met veel en veel minder bestrijdingsmiddelen behandeld dan gewone bananen. Mijn soortgenoten op grote plantages krijgen elk jaar tot 45 keer toe een ‘douche’ van in totaal 200 liter giftige bestrijdingsmiddelen per hectare over zich heen. Onder andere om te voorkomen dat hun bladeren onder de brandende zon bruin worden door de schimmelziekte Black sigatoka. Daar vliegt dus bijna elke week een sproeivliegtuig met Calixin en Macozeb overheen. De piloot kan niet altijd kan voorkomen dat de wind de gifwolk ook over woningen en rivieren blaast. Bij de gebruikte middelen om met de hand te sproeien zitten herbiciden als Gramaxone, Paraquat, Calixin en Mancozeb. Deze zijn in Europa verboden.’

De banaan: ‘Ik snap heel goed dat Nederlandse consumenten die dit weten zich afvragen: wat blijven er voor residuen van al dat gif achter in de banaan die ik nu eet? Ik kan iedereen geruststellen. Bij onderzoek van de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA) bij AgroFair vonden ze in 2018 bij mijn partij uit Peru helemaal niets terug. Logisch, dit was toevallig een partij biologische bananen. In hetzelfde onderzoek bij Chiquita Fresh Nederland troffen ze in een partij bananen uit Panama onder andere 0,24 milligram per kilo Azoxystobin aan en 0,72 milligram Thiabendazool (beiden tegen schimmelziektes). Dat mag dan ruim onder de toegestane hoeveelheid zitten, maar lekker klinkt het niet.’

‘Tegen al die mensen die twijfelen zeg ik: koop mij. De strenge regels van de Fair Trade organisatie over verboden bestrijdingsmiddelen zijn er om de gezondheid van de werknemers te beschermen. Ze beschermen dus ook de consument. Ik hoor veel te vaak dat werkers op die eindeloze niet Fairtrade-plantages vruchtbaarheidsproblemen krijgen, huidziekten, nierfalen, leverfalen, hartfalen, kanker. Mannen en vrouwen.’

Lees in deze P+ Special ook het relaas van de banaan over de manier waarop de prijs tot stand komt. Of over het circulair maken van de plastic zakken waarin bananentrossen opgroeien. En de grote wens om voor al deze inspanningen door de EU beloond te worden: ‘Ik hoop dat de Europese Unie in het kader van de ‘Farm to Fork Strategy’ zo snel mogelijk met belastingen komt die bananen met een grote milieubelasting extra aanslaan en bananen die een sociaal voordeel bieden juist extra voordelig maken. Daardoor zullen Fairtrade en biologische bananenboeren gunstiger in prijs worden.’

Download P+ Special ’25 jaar Fairtrade bananen’.