Als de supermarkten blijven weigeren om te rapporteren over de verduurzaming van de voedselketen, kan de overheid overgaan tot het opleggen van heffingen. Dat zei demissionair minister Carola Schouten in de uitzending van Zembla van afgelopen week. De Tweede Kamer vroeg vorig jaar al aan de regering om een standaard te ontwikkelen voor een jaarlijkse voedselrapportage. Hieruit zou naar voren moeten komen in hoeverre supermarkten bijdragen aan een duurzaam voedselsysteem, inclusief een eerlijke prijs voor de boeren.

De supermarkten voelen er echter niets voor om hierover te gaan rapporteren, zo bleek uit deze rapportage van Ton van der Ham. Hij toonde stukken waarin staat dat de supermarkten zo’n verantwoording zien als ‘ambtelijke rompslomp’. Van der Ham noemde Albert Heijn en Lidl bij naam, die bezoeken aan het ministerie aflegden.

In de uitzending van Zembla zegt demissionair minister Carola Schouten: “Wat je zou kunnen doen is als overheid een heffing opleggen op producten die minder duurzaam geproduceerd zijn. Maar zorg dan wel dat die heffing niet in het grote geheel van de belastingen opgaat, maar dat die bijvoorbeeld in een speciaal fonds komt. Op deze manier kan de heffing weer gebruikt worden om die boer tegemoet te komen in de kosten die hij heeft voor verduurzaming. Het mes snijdt dan aan twee kanten. De prijs van gangbaar en duurzaam wordt gelijker. Tegelijk zorg je er ook voor dat de boer gecompenseerd wordt om de transitie mogelijk te maken.” 

Onderzoek van het ministerie van Landbouw heeft uitgewezen dat een heffing op vlees een effectief middel zou kunnen zijn om de voedselketen te verduurzamen. Dat dit nog niet is ingevoerd is volgens Schouten te wijten aan tegenstand binnen de regering. In Zembla: “Omdat (zo’n heffing, red.) ook een politiek draagvlak nodig heeft. En dat was in deze regeerperiode ingewikkeld.”

Dat is een merkwaardige uitspraak, omdat de Tweede Kamer eensgezind is over het wenselijke beleid. Kamerlid Tjeerd de Groot van D66 diende in maart 2020 samen met partijgenoot Sneller een motie in om de minister aan te zetten de supermarkten harder aan te pakken. Zij hebben in de keten de belangrijkste macht weten te veroveren en bepalen wat er voor de inkoop betaald wordt. 

De Groot in Zembla over de supermarkten: “Zij letten op drie dingen. Op de prijs. Op de prijs. En op de prijs.” De Groot wil daarom dat de supermarkten elk jaar rapporten over hun inspanningen tot verduurzaming van de voedselketen en het betalen van ‘werkelijke’ prijzen, waarin de kosten die nu worden afgewenteld op de natuur en de belastingbetaler inzichtelijk worden. De motie werd tot op heden niet uitgevoerd: De Groot: “Dit duurt natuurlijk veel te lang.”

Het is echter niet zo dat het ministerie van Landbouw stil heeft gezeten. Er is overleg, ook dit jaar nog. Zembla signaleert uit ambtelijke stukken dat de supermarkten zich ‘fel verzetten’ tegen uitvoering van de motie. SNLI, de koepelorganisatie van de supermarkten is tegen en stelt: ‘Dit voelt als administratieve rompslomp enkel om de Kamerleden tevreden te stellen’.

Carola Schouten erkent de tegenstand van de supermarkten: “Ze zijn er niet erg enthousiast over, maar daar moeten we dus ook echt verandering in aanbrengen. Daar werken we nog steeds aan. Dat had wat mij betreft sneller gekund.”

Ze stelt dat er ‘linksom of rechtsom’ gerapporteerd moet gaan worden. De Groot wil nu een bewindspersoon die maatregelen neemt die impopulair zijn. “De minister moet gewoon de supermarkten bij de ballen nemen en zeggen: Als jullie dit niet regelen, dan komt er wetgeving.”

Carola Schouten in Zembla: “Het is niet zo dat ik gewoon op een knop druk en dat ik dan zeg: U moet dit verplicht gaan rapporteren, Maar ik ga de druk wel opvoeren om te zorgen dat ze op onderdelen gaan rapporteren.”

Ondertussen speelt dezelfde vraag ook in de Europese Unie. Ook vice-voorzitter Frans Timmermans staat voor de vraag of hij bij de import van bijvoorbeeld bananen die volgens sociale (Fairtrade) en milieuvriendelijke criteria (biologisch) zijn verbouwd lagere heffingen wil opleggen, terwijl producenten die dit niet doen hogere invoerrechten moeten gaan betalen. Het ‘Farm to Fork’-beleid van de EU geeft hier richting aan. 

De uitzending van Zembla op 30 september 2021 op NPO Start

De aangenomen Kamermotie van De Groot en Sneller over duurzaamheidsrapportage van de supermarkten.