P+ heeft een nieuwe columnist. Zijn naam: Marcel Schuttelaar, oprichter van het grootste communicatiebureau in Nederland. In de eerste aflevering van de rubriek ‘Directions’ roept hij wereldwijde concerns op de belastingmoraal van burgers niet te ondergraven. Anders krijgen we ook hier ‘Griekse toestanden’.

Marcel Schuttelaar is voormalig campaigner, tien jaar bestuurslid Max Havelaar en founder van Schuttelaar & Partners; communicatie en advies voor een duurzame en gezonde samenleving.

Hij voelt persoonlijk steeds meer de behoefte om te schrijven, gedachten vast te leggen. Er zijn op duurzaamheidsgebied vele keuzes mogelijk, vele wegen om de toekomst in te slaan. Maar welke afslag neem je? Hoe voorkom je dat stations gemist worden? Wat is wijsheid?

In zijn eerste column schrijft hij over fiscaliteit, het belangrijkste instrument als het gaat om het vormgeven van een duurzame toekomst door de overheid.

Schuttelaar: “Het is altijd makkelijker te duiden waar het niet heen moet. Afstoppen is makkelijk, bouwen vraagt kracht. Als actievoerder had ik een besmet product in no time uit de schappen. Als medeoprichter van Max Havelaar kostte het een decennium voor we een beetje marktaandeel hadden opgebouwd.

Het is al weer even geleden. Maar ik heb me ontzettend kwaad gemaakt over een onderzoek van de Volkskrant waaruit weer eens bleek dat 20.000 deels brievenbusfirma’s de Nederlandse belastingsregels gebruiken om zo in andere landen niets te hoeven afdragen. Hieronder vallen –volgens de Volkskrant- ook grote gerespecteerde merken. Ik begrijp dat water naar het laagste punt vloeit en dat slimme fiscalisten de winst voor hun bedrijf proberen te optimaliseren. In feite is er altijd sprake van een soort game waarin de fiscus continue een stap vooruit moet lopen op de adviseurs van de big four. Want, hoe goed je systeem ook is, na een jaar of tien zijn er toch weer fiscale gaten in gevonden, die massaal benut worden en de rechtvaardigheid en efficiëntie ondermijnen.

Ik had na die publicitaire rel dus verwacht dat de verantwoordelijke staatssecretaris en de politiek collectief zouden zeggen dat ze zich schaamden en deze fiscale vluchtroute meteen zouden repareren. Niet dus: Weekers verdedigde vol verve dat we er geld aan verdienden en dat het werk opleverde. De geschatte opbrengsten liggen zo rond de miljard euro en zo’n duizend mensen verdienen er hun boterham aan. Op BNR maakte van Haersma Buma het nog gekker door deze werkwijze van de Nederlandse Staat bijna tot speerpunt van het topsectorenbeleid te maken. En in Ierland was ook iets mis, dus wij zouden ‘gekke Henkie’ niet zijn. Let op! We hebben het hier niet over een artefact uit het verleden maar over een praktijk die onder de kabinetten Balkenende een ruime vlucht genomen heeft. En waar alle heren met hun volle verstand bij aanwezig waren.

Voor een beter begrip nog even Wikipedia geraadpleegd. Veel bedrijven weten via Ierland uitkomsten uit intellectueel eigendom grotendeels uit handen van de fiscus te houden. Via ‘het zogenoemde’ Double Irish arrangement, een ingenieuze fiscale constructie. Om het toch al lage Ierse belastingtarief (15 procent) verder te ondermijnen wordt er gebruik gemaakt van de zogenoemde Dutch Sandwich. Juist, een combinatie van de Ierse constructie met een Nederlandse brievenbusfirma waardoor ook de resterende belasting weggespeeld kan worden.

Waarom maak ik me daar zo kwaad over? Deels persoonlijk, deels uit bezorgdheid over de houdbaarheid van ons financiële systeem. Ik kom uit een gezin waar ik geleerd heb dat als je als individu de fiscus oplicht, je daarmee de basis onder het collectieve systeem wegsloopt. Zoals volgens sommige politieke stromingen vooral usance is in landen als Griekenland, Spanje en Italië. Ik kan me zo voorstellen dat deze berichten en zeker de commentaren daarop van een deel van de politiek, in feite de burger aanzetten tot belastingontduiking. Want waarom moet mijn bedrijf wel vennootschapsbelasting betalen en sommige multinationals niet?

Daarnaast, veel bedrijven hebben tegenwoordig een duurzaamheidrapport waarin ze uitleggen dat ze de waarden people, planet en profit serieus nemen. Een uiterst positieve ontwikkeling, maar ik heb nog nooit gelezen dat profit kennelijk door sommigen ook op deze manier serieus genomen wordt. Dat zet de intrinsieke waarden van deze belastingontwijkers in een ander daglicht.

Tot slot, dit zijn recente ontwikkelingen. Je zou verwachten dat na de bankencrisis van 2008, waar de burgerij via de belastingen het bancaire bedrijfsleven overeind gehouden heeft, de moraal en dus de praktijk op financieel gebied langzaamaan aan het verbeteren is.

In de huidige samenleving is alles transparant. Dat maakt dat we nu beseffen dat sommige bedrijven in de bouw, de bancaire wereld, de semiprivate sector als woningcorporaties, maar ook in nota bene de kinderopvang zonder enig moraal business bedrijven. Soms ge- of begeleid door voormalig politici.
Ik voorzie dat de burgerij dat niet lang meer accepteert. Die gaat om deze sectoren heen opereren. Die kiest voor transacties waar de wederpartij te vertrouwen is. Waar geld middel is en geen doel. Waar banken staan voor maatschappelijke waarden, zoals vroeger de Coöperatieve Centrale Raiffeisen-Bank.

Waardebeleving moet deels van onderop komen. Ik hoop vredig. Want daar ligt de downside van al dit gemarchandeer. Boosheid kan omslaan in positieve actie, zoals de jongens van WakaWaka merkten die tot hun eigen verbazing via crowdfunding 700.000 euro ophaalden van dezelfde burgerij. Of in onverschillig meedoen voor louter persoonlijk gewin. Resulterend in nog meer Griekse toestanden, maar dan binnen onze eigen landsgrenzen."

De eerste aflevering van deze serie is gratis downloadbaar, als PDF. Zie de linkerkolom, onderaan.

Wie Schuttelaar in de toekomst in P+ wil volgen, kan hier een abonnement nemen.

Foto Marie Cecile Thijs