Skip to main content
P+ Logo
Best Practices voor een duurzame toekomst
De ondernemende ambtenaar
De ondernemende ambtenaar
30 januari 2021

Multinationals vertragen circulaire economie

De Nederlandse vestigingen van grote multinationals krijgen van hun buitenlandse moederbedrijf zo weinig armslag, dat ze niet of nauwelijks bijdragen aan het opstarten van de circulaire economie. Dat is de ervaring in de gemeente Oosterhout, waar het lokale bedrijfsleven voortvarend samenwerkt met de gemeente en Avans Hogeschool. In de P+ Special 'De ondernemende ambtenaar' wordt deze ontwikkeling verklaart als het ‘Calimero complex’.

Het ‘Calimero complex’ beschrijft dat het management van een dochteronderneming zich heel nietig voelt in een groot wereldconcern. Het is tegelijkertijd een paradox. Je zou eerder denken dat juist kleine familiebedrijven het bekende Italiaanse eendje uit de tekenfilm zouden naroepen: ‘Want zij zijn groot en ik is klein en dat is niet eerlijk’. Het tegendeel is echter het geval: in de circulaire economie zijn het juist de stevig in de regio verankerde familiebedrijven die loyaal meezoeken naar nieuwe toepassingen voor hun rest- en afvalstromen.

In Oosterhout, net boven Breda, wordt ook een ander gedragskenmerk herkend dat belemmerend werkt op het invoeren van een circulaire praktijk. Het is het ‘omstandereffect’. Dit is vergelijkbaar met wat er gebeurt wanneer iemand op een drukke plek in het water valt. Er staan dan zoveel mensen te kijken, dat iedereen denkt: iemand anders zal dit slachtoffer wel uit de gracht vissen. Met als effect dat niemand ingrijpt.

De les is dat er bij het realiseren van circulaire afvalstromen iemand moet zijn waar alle partijen op kunnen vertrouwen: deze redder springt in de plons. En dan helpen wij wel allemaal mee om het slachtoffer op het droge te trekken. In Oosterhout vervult Piet Ackermans als ‘ondernemend ambtenaar’ deze rol met verve. Hij wordt onder andere bijgestaan door docent-onderzoeker Mitchell Droog van Avans Hogeschool, die met zijn studenten de samenstelling van de reststromen in Oosterhout in kaart brengt.

In de P+ Special wordt beschreven hoe bijzonder de aanpak van Ackermans is, die volledig wordt ondersteund door het college van Burgemeester en Wethouders. Ackermans is afkomstig uit het bedrijfsleven, waar hij directiefuncties vervulde bij grote ingenieursbureau's.

De wetenschappers van Het Groene Brein brachten nog tal van andere sociaal-psychologische belemmeringen in kaart. Gebrek aan self-efficacy, oftewel zelfwerkzaamheid, is er ook een. Dit doet zich vooral voor op bedrijventerreinen, waar werkgevers en werknemers zich niet verantwoordelijk voelen voor de gang van zaken. Ze kunnen ook het idee hebben te weinig invloed op het totaal te hebben, als radar in een veel groter geheel. 

Dit gevoel geen grip op het beleid te hebben maakt bedrijventerreinen tot een ondergeschoven kind. Hetzelfde gevoel leeft immers ook bij de gemeenten. Ruim drie op de vier overheden heeft ‘geen specifieke visie of beleid op de transitie naar circulaire economie op hun werklocaties’. Tegelijkertijd vindt 85 procent van de gemeenten in Nederland de eigen bedrijvenparken nog niet ‘circulaire economie-proef’. Dat is een probleem, want ruim 10 procent van de bedrijven in Nederland is gevestigd op een bedrijventerrein, die gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor 60 procent van het energieverbruik in Nederland. 

Tenslotte kan het invoeren van een circulaire praktijk ook stranden op de neiging van mensen om anderen de schuld te geven voor het veroorzaken van het probleem of als partij die het oplossen van het probleem belemmert. Dit verschijnsel wordt ook wel blame shifting genoemd. Ook deze psycho-sociale reactie heeft tot gevolg dat verantwoordelijkheid voor een probleem wordt afgeschoven. In de literatuur wordt dit gedrag wel als crazy making omschreven; je kunt iemand niet op gedragingen aanspreken zonder vervolgens zelf de schuld te krijgen. 

Het Groene Brein brengt onderzoekers van verschillende universiteiten en hogescholen bij elkaar. Deze interdisciplinaire ‘Community Sociaal Circulair’ van wetenschappers bundelt zoveel mogelijk actueel onderzoek, maar wisselt ook onderling onderzoeksresultaten uit. Dit levert nieuwe inzichten op en laat ook zien waar er nog gaten in de huidige kennis zitten. De community is ontstaan in samenwerking met de Goldschmeding Foundation. Ook deze organisatie werkt aan een inclusieve en duurzame samenleving.

Download P+ Special 'De ondernemende ambtenaar'

Downloads

Meer info download je hier:

P+ Special De Ondernemende Ambtenaar (1183 kb)