Om tot een Impact Maatschappij te komen zijn uitmuntende stuurlui nodig. Pensioenfondsen, banken en publieke investeerders die daadkrachtig inzetten op impact investing. Dat schrijft Marleen Janssen Groesbeek, naar aanleiding van de vele reacties na publicatie van de P+ Special ‘Duurzaam in donkere tijden’.

Het streven naar een duurzame wereld gaat door een donkere periode. Duurzaamheidswetgeving verliest scherpte. Politieke aandacht verschuift. Bedrijven houden hun groene kaarten tegen de borst. 

Toch is dat niet het hele verhaal. Onder de oppervlakte beweegt iets anders: een hardnekkige zoektocht naar betekenis. In dat landschap introduceren wij de Impact Maatschappij. Niet als utopie, maar als richtinggevend ideaal: een samenleving waarin beleidskeuzes vooraf systematisch worden getoetst op hun effecten op mens, natuur en economie.

Impactkapitaal voor impact ondernemers

Maar idealen leven niet van woorden alleen. Ze worden gedragen door instituties. Of ze worden verraden door mensen die het grotere belang juist zouden moeten dienen. En omdat we weer ouderwets terug zijn bij ‘we moeten gewoon geld verdienen’, komt de financiële sector in beeld.

Parallel aan dit normatieve en institutionele debat werken Avans, BUAS, HAS Green Academy en Tilburg Universiteit binnen Impact-Up Brabant aan onderzoek naar de vraag en het aanbod van impactkapitaal voor startups en scale-ups. In gesprekken met investeerders zoals Astrid Leyssens van het beleggersplatform We Are Impact Collective en impactondernemingen als LocalTea wordt zichtbaar waar het wringt. 

Er is geen tekort aan geld, maar door verschillen in taal, tempo en risicoperceptie tussen financiers en ondernemers vinden de vragers en aanbieders elkaar niet. Juist hier vervult de provincie Noord-Brabant een cruciale rol als systeemregisseur: door kapitaalstromen te verbinden, experimenteerruimte te organiseren en het ecosysteem gezamenlijk in te richten. Impact blijkt daarmee geen kwestie van goede bedoelingen alleen te zijn, maar van institutionele infrastructuur — en precies daaraan wordt in het Brabantse, stap voor stap, gebouwd.

Maatschappelijke plicht 

Mijn onderzoek naar de relatie tussen de maatschappelijk taak van pensioenfondsen en hun fiduciary duty vertrekt vanuit een simpele maar ongemakkelijke vraag: wat betekent het om het belang van deelnemers te dienen, in een wereld waarin financiële rendementen steeds vaker botsen met maatschappelijke schade door foute investeringen?

Traditioneel werd de taak van de pensioenfondsen om voorzichtig om te gaan met het (toekomstige) pensioen van hun deelnemers smal geïnterpreteerd: risico-rendement, korte en middellange termijn, financiële optimalisatie. Alles daarbuiten heette ‘bijzaak’ te zijn. Maar die lezing houdt vandaag geen stand meer. 

Plicht aan pensioendeelnemers

Klimaatverandering, verlies aan biodiversiteit, geopolitieke instabiliteit en schaarste aan grondstoffen zijn geen externe factoren meer— het zijn vandaag financiële realiteiten.

Wie vandaag fiduciair handelt zonder rekening te houden met deze ontwikkelingen, verzaakt juist zijn plicht aan de pensioendeelnemers. Niet omdat ethiek het wint van rendement, maar omdat rendement zonder maatschappelijke bedding steeds fictiever wordt. Kijk maar naar de beleggingen die de pensioenfondsen nu hebben in de grote tech-bedrijven en AI.

Impact investing als volwassen discipline

Door naar de echte rendementen in en voor de samenleving te kijken, raakt fiduciary duty aan impact investing. Niet als niche voor idealisten, maar als een volwassen benadering van kapitaalallocatie. Impact investing gaat niet over ‘een beetje goed doen’, maar over bewust kiezen voor die investeringen waar waarde ontstaat - en niet verdampt.

Het sluit naadloos aan bij het denken in dubbele materialiteit (behouden in de uitgeklede Europese Richtlijn voor duurzaamheidsverslaggeving CSRD), bij de logica van risico’s, kansen en resultaten. En bij het besef dat financiële instellingen geen neutrale doorgeefluiken zijn, maar architecten van de toekomst. Kapitaal is geen water; het volgt geen zwaartekracht op zoek naar het laagste punt. Het volgt keuzes van mensen. Waardevrij zijn die keuzes nooit geweest.

Financials van volger naar vormgever

Juist in Nederland liggen hier kansen. Pensioenfondsen beheren collectief vermogen met een lange horizon. Banken kennen hun klanten, ketens en regio’s. Publieke financiers zoals Invest-NL en de regionale ontwikkelingsmaatschappijen zijn expliciet opgericht om markten te openen waar private partijen nog aarzelen. En koepels zoals de Nederlandse Vereniging van Banken kunnen normen verschuiven. Maar dan moeten ze dat óók willen en durven.

Geen radicale breuk nodig

De Impact Maatschappij vraagt niemand om een radicale breuk te forceren. Wel is een herijking van rolopvattingen nodig. Niet de vraag: wat mag nog? Maar: hoe nemen wij onze verantwoordelijkheid als speler in dat grote economische systeem? 

Dat betekent:
+ Pensioenfondsen die hun fiduciaire plicht expliciet verbinden aan waardecreatie op de langetermijn;
+ Banken die impactdenken niet verwarren met, of zelfs reduceren tot reputatiemanagement, maar integreren in hun krediet- en risicomodellen;
+ Publieke investeerders die voorop durven te lopen, juist waar onzekerheid groot is.

Van vuurtoren naar infrastructuur

Het beeld van de vuurtoren op de cover van de P+ Special ‘Duurzaam in donkere tijden’ is zeker voor lange-termijn beleggers verleidelijk: licht in de verte, richting in de mist of in de storm. Op weg naar een veilige haven. Maar een samenleving vaart niet op een lichtbaken alleen. 

Een maatschappij heeft stuurhutten nodig, kaarten, bemanning en onderhoud. Dat is het domein van de financiële sector. Daarom is de Impact Maatschappij geen eindpunt, maar een toetssteen. Een manier om beleid, investeringen en strategieën langs één eenvoudige vraag te leggen: welke impact creëren we — en voor wie?

De plicht van pensioenfondsen om het goede te doen voor hun deelnemers wordt daarmee geen beperking, maar een moreel-institutioneel anker. Impactinvesting is geen marketingterm, maar een logisch vervolg van al bestaand duurzaam investeringsbeleid. De financiële sector is geen passieve toeschouwer, maar stuurlui naar een impactvolle toekomst. 

Tekst: Marleen Janssen Groesbeek