5 redenen om geen soja te eten
Journaliste Anoek Hofkens reisde rond in Brazilië, onderzocht de eindeloze sojaplantages en schreef een boze aanklacht. We moeten ophouden met soja te eten, vindt ze.
Hofkens kwam de gekste dingen tijdens haar onderzoek. “Ik zag dat prostituees zich met onbewerkte soja laten betalen. De bonen kunnen zij voor veel geld op de zwarte markt verkopen.”
Misschien nog wel erger: “Het Braziliaanse parlement nam in april dit jaar een nieuwe Forrest Code aan die ontbossing van de Amazone makkelijker maakt. Een impuls voor nieuwe sojavelden, want de vraag naar soja groeit nog steeds. Maar aan de schijnbaar onschuldige boon kleeft bloed –dat van het milieu, de lokale bevolking en van onszelf als gierige consument. “
Hier haar aanklacht, gevat in 5 redenen om geen sojaproducten te kopen.
Nederland is het centrale sojapunt van Europa. We importeren een derde van alle soja in de Unie en hebben twee grote verwerkingsfabrieken in Rotterdam en Amsterdam. Onze bonen komen vooral uit Brazilië, de VS en Argentinië. Wereldwijd importeert alleen China meer dan wij. Van de jaarlijks elf miljoen ton sojaproducten (bonen, olie en schroot) houden we 3,8 miljoen ton zelf (bron: Soja doorgelicht 2006).
Met sojaolie fabriceren we voedingswaren en gebruiksproducten. Het zit in meer dan zeventig procent van de producten in de supermarkt -in snoep, zuivel, brood, ook zelfs in mascara (bron: Bron: Soja verbruik in Nederland 2010, LEI). De bonen en schroot -het grootste deel van de import- gaan naar ons vee, want: het is lekker cheap en zit vol eiwitten. En dat ontdekken meer landen: wereldwijd steeg de vraag naar de boon met 9,2 procent tussen half 2010 en half 2011. De duistere kant van de sojaproductie wordt overschaduwt door schitterende eurotekens in de ogen van alle betrokkenen in de sojaketen.
1. Soja verwoest land en klimaat
Het vooruitzicht op de aangepaste Forrest Code, gaf een boost aan de illegale houtkap doordat de nieuwe wet de straffen die hier op staan kwijtscheldt. Tussen half 2010 en half 2011 ontboste 266 procent van de Amazone (bron: The expansion of soybean and Brasil’s new Forrest Code 2011). Met de kap gaat grote biodiversiteit verloren, wat het klimaat verandert. Tropische bossen houden meer dan de helft van de CO₂ vast in de wereld, die bij de verbranding vrij komt en zorgt voor opwarming van de aarde (bron: Henson, R. Climate Change 2008). Ook wordt de grond onvruchtbaar door het ontbreken van begroeiing en het niet gebruiken van milieusparende landbewerkingstechnieken. Elke kilo soja verpest zes tot tien kilo grond (bron: Soja doorgelicht 2006).
2. Soja maakt ziek
Volgens Diederick Sprangers, zelfstandig adviseur van Stichting Genethica, is natuurlijke soja niet eens per definitie gezond: “Het gewas bevat een overmaat aan stikstof en andere schadelijke stoffen die pas na veelvuldig fermenteren of langdurig koken verdwijnen. We hebben er hier in Nederland geen controle groep voor, en lopen dus risico.”
En we lopen ook kans per ongeluk de genetisch gemanipuleerde bonen te kopen. In België vond dit jaar de Vlaamse ILVO gentech-bonen in een staal kippenvoer die ‘100 procent natuurlijk’ zou zijn. 95 procent van de soja in de VS en Argentinië is de genetisch gemanipuleerde ‘RoundupReady’ soja van het Amerikaanse bedrijf Monsanto (bron: Soja doorgelicht 2006). Deze bonen overleven het Roundup-gif tegen onkruid, maar zijn nog niet volledig risico-vrij gekeurd. Daarbij wordt de glysofaat in Roundup in verband gebracht met miskramen, geboortedefecten en kanker (bron: Genetisch gemanipuleerde soja: Duurzaam? Verantwoord? 2010).
3. Soja gebruikt slavernij
Soja-landarbeiders ondervinden direct nare gevolgen. In noord- en midden-west Brazilië krijgen ze slecht betaald, wonen ze met zessen of meer voor lange tijd in een canvastent, en ontbreken er douches en medische voorzieningen op hun terrein (bron: IUNC). Ze ploeteren om voorschotten in de vorm van transport, voedsel, kleding, drank en sigaretten terug te betalen aan de boer. Weglopers worden mishandeld of doodgeschoten.
En het probleem wordt groter. In 1997 stonden er nog negentien bedrijven geregistreerd als slavendrijvers, in 2003 waren dit er al 238 (bron: Soja doorgelicht 2006). Om dit te stoppen stelde het Braziliaanse ministerie van Arbeid een zwarte lijst op van bedrijven die slavernij toestaan. Maar inspecties in 2010 en 2011 leidde opnieuw tot de bevrijding van arbeiders. En grote sojahandelaren Cargill en Louis Dreyfus kochten in 2010 nog altijd sojabonen van Olavo Demari Webber, een van de sojaproducenten op de zwarte lijst (bron: The expansion of soybean and Brasil’s new Forrest Code 2011).
4. Soja pakt land af
Belust op meer winst stelen grote sojaboeren en -bedrijven stukken grond om meer te kunnen verbouwen. In het noordoosten van Brazilië worden bossen illegaal gekapt voor sojateelt. Maar ook worden lappen grond met geweld afgepakt van kleine boeren en lokale gemeenschappen, waar soms zelfs doden bij vallen. Verder werkt de registratie van land niet zoals het zou moeten. João Vicente, leider van de lokale vakbond in Uruçuí (Piauí): “Sommige boeren kopen duizend hectare grond, en registreren kort daarop vijfduizend hectare. Hele generaties landeigenaren en -arbeiders verliezen zo hun land” (bron: The expansion of soybean and Brasil’s new Forrest Code 2011). Ook al hebben gemeenschappen formele eigendomspapieren, staan ze nergens als de nieuwe bezitter het land gaat gebruiken voor sojateelt (bron: Soja doorgelicht 2006).
5. Soja centraliseert macht
Soja houdt haar productielanden uit de crisis. Beleidsmakers stimuleren daarom de handel. In Brazilië doet onder andere gouverneur Blairo Maggi van de staat Mato Grosso dat door de wet te versoepelen en boeren meer vrijheid bieden om hun land te bewerken. Maar Maggi heeft er zelf ook baat bij: hij is eigenaar van de Braziliaanse sojagigant Grupo André Maggi en verkoopt jaarlijks 2,5 miljoen ton sojabonen (bron: Intensieve sojateelt in Latijns-Amerika 2006).
De sojaketen heeft slechts een paar multinationale handelsmaatschappijen, en een paar dominante supermarktketens en verwerkers in de levensmiddelen- en cosmetica- industrie. Zij bepalen hoeveel er wordt geproduceerd en voor welke prijs, letterlijk en figuurlijk (Bron: Soja doorgelicht, rapport 2006). Want door hun wens naar goedkope soja, met het oog op hoge winst, moet de natuur en de mens bloeden.