Het is kunst, het is circulair van vorm en volledig gemaakt van afval. Meer symbolisch kan het kunstwerk van Jan Eric Visser niet zijn, getoond door Herman Wijffels. Ook designers winnen prijzen met herwonnen grondstoffen.

READER 1: Herman Wijffels over circulaire economie

Eerst iets meer over het kunstvoorwerp, dat Herman Wijffels op de cover van de P+ Special over de Revival van de Coöperatie hoog houdt.

Al sinds 1987 transformeert beeldend kunstenaar Jan Eric Visser (1962) de anorganische fractie van zijn huisvuil tot autonome kunstwerken. Het betreft een doorgaand project en inmiddels levenswerk, waarbij restafval letterlijk in de beelden verdwijnt en de vormen van de werken bepaalt.  Oude kranten en gekleurde folders, bewerkt en uiteindelijk geïmpregneerd met gietwas, bepalen de huid van de werken.

De sculpturen dienen als opslagplek van waardevolle grondstoffen voor toekomstige generaties. ‘Schone Kunst’ en tegelijkertijd mysterieuze afvalcontainers die hun inhoud niet prijs geven. Visser zegt daarover: “De beelden kunnen gezien worden als verwijzingen naar een postindustriële toekomst waarin grondstoffen worden gekoesterd en niet meer als afval worden verbrand. Tegelijkertijd reduceer ik op deze manier mijn persoonlijke voetafdruk. Mijn materiaalkeuze is een pleidooi voor een hernieuwde verbinding tussen mens en materie, een antwoord op de disbalans van onze tijd.”

In het artikel in de P+ Special stipt Wijffels het belang van de circulaire economie aan, als model om in deze eeuw het tekort aan grondstoffen het hoofd te bieden. Hij zegt over zichzelf: “Ik ben een Taoïst. Tao staat voor ‘weg’. Het gaat niet om het precieze doel waar je naartoe gaat, maar om wat jij op je pad wilt doen. Wil je zorgvuldig je eerste stap zetten, dan heb je daar principes voor nodig. Zo’n leidend principe is: we moeten weg uit die lineaire organisatie van onze economie. Dat kan geen stand houden, want we moeten naar een circulaire economische organisatie, waarin afval voedsel is voor een volgend productieproces. Dit principe kan een leidraad zijn voor komende regeringen, omdat het een visie op de toekomst biedt, zoals het realiseren van de verzorgingsstaat ook eens een ideaal was waar opeenvolgende regeringen aan werkten, onge- acht de politieke samenstelling.”

READER 1 is te downloaden linkerkolom, onderaan

Niet alleen in de kunst, maar zeker ook in de design grijpen industrieel ontwerpers met succes naar al gebruikte materialen. Dat blijkt heel goed uit de prijswinnaars van de DOEN Materiaal Prijs. Bij de genomineerden zat werkelijk niemand die met ‘maagdelijke’ materialen iets ontworpen had. 

Kirstie van Noort bijvoorbeeld, sleepte met met haar producties 6:1 en Ceramic Paint de aanmoedigingsprijs van € 5.000 in de wacht.  Van Noort nam 150 kilo grond uit Cornwall mee, restafval uit de porselein- en mijnindustrie, waarmee zij experimenteerde en twee nieuwe productseries maakte: een zevendelige set kommen en schalen, en pigmenten speciaal voor keramiek.

Maar prijswinnares Marjan van Aubel wist zelfs uit natuurlijke pigmenten een heel licht energie-opwekkend materiaal te maken. Uit het persbericht: “Op het eerste gezicht bestaat The Energy Collection uit een eenvoudig maar kleurrijk glasservies in een simpele kast. Strak esthetisch, met als schijnbaar enige decoratie dunne strips van koper op de bodem van de serviesstukken en op de planken van de kast. Die suggereren geleiding en dat doen ze ook; de glazen bekers, borden en kannen zijn door hun lichtgevoelige kleurige pigment, onttrokken uit bijvoorbeeld spinazie of bosbessen, kleine stroomcentrales die licht omzetten in energie, net als planten dat doen met hun bladgroen. Het pigment waarmee elektriciteit opgewekt kan worden is een nieuwe vinding van de scheikundige Michael Graetzel. De kast tapt de stroom af en geeft hem door aan een leeslampje of een oplaadpunt voor je telefoon. Anders dan bij zonnecellen werkt de techniek ook binnenshuis.”

De jury van de DOEN | Materiaalprijs loofde Van Aubel voor dit ontwerp dat niet alleen functioneel is maar ook aanzet tot nadenken over de samenhang tussen materiaal, ontwerp, functie en gebruik. “Belangrijker dan het kleine beetje stroom dat opgewekt wordt, is het idee erachter. Het ontwerp is een pleidooi voor een natuurlijker omgang met energie en een groter bewustzijn van de energieconsumptie van alledaagse apparatuur die we vaak gedachteloos gebruiken. Van Aubel biedt met haar ontwerp een nieuw perspectief dat om nader onderzoek vraagt; niet alleen sec naar de verdere technische mogelijkheden maar vooral naar alle nieuwe en nog onbekende combinaties die dit nieuwe materiaal mogelijk maakt.”

Eigenlijk speelden alle genomineerden wel met ideeën die raken aan het gedachtegoed van de circulaire economie. Zoals Botanica van Formafantasma; een verzameling objecten ontworpen alsof het olietijdperk nooit heeft plaatsgevonden. Formafantasma deed hiervoor onderzoek naar de tijd waarin nog geen olie gebruikt werd en de pre-bakeliet periode genoemd zou kunnen worden. Het resultaat levert onverwachte texturen en technische mogelijkheden op van natuurlijke polymeren gewonnen uit afgeleiden van planten of dieren.

Berber Soepboer maakt met Product Pieces duidelijk hoe slechts met enkele stukken stof verschillende kledingstukken gemaakt kunnen worden. Door op verschillende manieren te vouwen, ontstaan met slechts vijf stukken stof in diverse prints een veelvoud aan ontwerpen.

Geheel anders is Black to Binchotan van Gitte Nygaard. Houtskool en diamanten zijn scheikundig verwant en zitten in dezelfde koolstofgroep C6. Nygaard gebruikt dit uitgangspunt voor een fraai staaltje alchemie waarin zij van haar eigen stenen diamanten maakt van houtskool. Het procedé verwerkt zij in sieraden die een alternatief bieden voor prangende zaken als uitputting van natuurlijke hulpbronnen en mensonterende arbeidsomstandigheden die doorgaans aan  diamanten kleven.

Tensltte was er zelfs Slakkenpoep-linoleum van Lieske Schreuder, gemaakt van de uitwerpselen van slacken, die ze eerst over groengekleurde folders had laten kruipen.

Website Jan Eric Visser

 

DOEN-MATERIAALPRIJS
 

Tekst Jan Bom