De eerste villa van sloophout staat in Enschede. Maar het circulaire denken in de bouw gaat veel verder: waarom nog eigenaar zijn van gebouw of van het inventaris, als je ook alleen gebruiker kunt zijn?

READER 1: de filosofie van Thomas Rau

Architect Thomas Rau en zijn vrouw zetten met hun Turntoo-concept het idee stevig in de steigers. Op zijn kantoor in Amsterdam bezit hij steeds minder. Het pand is niet van hem, de vloerbedekking niet, het licht niet, de toiletattributen niet. Hij betaalt alleen de ‘gebruikswaarde’, bijvoorbeeld de hoeveelheid licht die hij consumeert. Dat maakt het voor aanbieder Philips financieel voordeliger om een zo min mogelijk stroom gebruikende LED-lamp aan te bieden.

Het is een wezenlijk verandering van perspectief. Op het moment dat een producent zijn product niet zou verkopen maar een servicerelatie met zijn klant zou aangaan verschuift het principe van eigendom. Dit is niet hetzelfde als een leaseconcept. Bij het leveren van een dienst betaalt de klant niet voor de grondstoffen en eventuele afschrijving – de grondstoffen worden immers op dezelfde kwaliteit hergebruikt of als voeding geretourneerd naar de natuur – maar alleen voor het ontwerp, de ‘Intellectual Property’, de service en de waarde die de dienst levert.

Aan het einde van de levensduur – dus niet na een vooraf bepaalde afschrijvingsperiode – neemt de leverancier de grondstoffen weer terug en kan de klant een nieuw servicecontract aangaan voor de nieuwe dienst. De grondstoffen worden hetzij weer in eenzelfde product ingebracht of verhandeld voor verder gebruik in een andere sector. Hierdoor wordt het economisch systeem vergroot en ontstaat er additionele meerwaarde die dienend is voor de gehele keten.

Rau's architectenbureau heeft sinds 1992 meer dan honderd gebouwen neergezet. De bekendste zijn de hoofd- kantoren van het Wereld Natuur Fonds en de Triodosbank en het gemeentehuis in Zutphen. Duurzaamheid zit voor hem niet in de 'accessoires' - een zonnepaneeltje hier en een warmtepompje daar - maar in het gehele 'DNA' van een gebouw. Daarbij gaat het niet alleen om verbruik van energie en water, maar ook zaken als vormgeving, techniek en materialen.

Kijk naar ons consumptiepatroon, zei Rau onlangs tegen Dagblad Trouw. "Vroeger gebruikten we een product zo- lang het technisch in orde was. Ging het stuk dan repareerden we het. Nu kopen we een 'performance'. Als de iPhone G5 op de markt komt, willen we die. Niet omdat de technische levenscyclus van de G4 ten einde is, maar omdat er een nieuwe performance wordt aangeboden. Dat creëert extra afval. Ook worden producten bewust zo- danig gemaakt dat ze een korte levenscyclus hebben. Ook dat creëert extra afval. Fabrikanten weten van sommige producten allang hoe ze die zo kunnen maken dat ze nooit meer kapot gaan, maar dat willen ze helemaal niet, want hun verdienmodel houdt in dat producten juist wel kapot gaan. Zo word je, zonder dat je het weet, onderdeel van een verdienmodel zolang je eigenaar bent van een product."

Rau's bureau is ook met bouwbedrijf BAM bezig het gemeentehuis in Brummen te verbouwen en als 'grondstofbank' neer te zetten, waar de grondstoffen één op één weer kunnen worden uitgehaald.

Thomas Rau verzorgt samen met William van Niekerk van BAM op P+ een Masterclass over dit project en zijn Turntoo-filosofie. Op de conferentie ‘Closing the Loop’ op 14 + 15 november wordt een Masterclass aangeboden, waarin diep wordt ingegaan op praktische kansen in bouwsector.

READER 2: Villa Sloophout

In een Special van P+ werd in 2010 ‘Villa Sloophout’ gepresenteerd, een prachtig voorbeeld waarin het denken over circulaire economie een vaste vorm kreeg.

Sloopafval en andere waardeloze rotzooi. Versleten kabelhaspels. Een berg met plastic koffiefilters. De draagconstructie van een nooit meer gebruikte weefmachine. Kapotte paraplu’s. Zie hier de basiselementen voor deze bijzondere villa in Enschede, die toch nog 900.000 euro kostte. Dat kan niet aan de vervoerskosten hebben gelegen, want de sloopmaterialen komen uit de nabije omgeving.

Zo had de Twentse Kabel Fabriek (TKF) er nog nooit naar gekeken. Tot voor kort kostte het alleen maar geld: het laten afvoeren van oude houten haspels. De grote ronde ‘wielen’ waren na vijf tot tien jaar gebruik rot, kapot, planken vielen er uit. Maar de houten assen waren nog wel altijd goed, ontdekte het team van 2012Architecten. “Heel mooi zelfs. Volledig uitgedroogd. Het hout werkt niet meer. Dat moeten we oogsten”, vertelt Jeroen Bergsma, een van de drie partners van het bureau.

Mede-architect Jan Jongert vond een opdrachtgever in het echtpaar Tjibbe Knol en Ingrid Blans. Na vele jaren in de Randstad te hebben gewoond, wilden ze weer terug naar hun geboortegrond Twente. De architecten kregen een eenvoudige opdracht mee: “Jullie mogen afval gebruiken, maar het moet wel mooi zijn.” Bouwmeester Pi de Bruin maakte een ontwerp voor de nieuwe woonwijk en stelde kavels ter beschikking. Langs in het oog lopende zichtlijnen moest de meest bijzondere architectuur komen, met name aan de nieuwe Museumlaan. Bergsma: “Die plek  wilden wij graag hebben, maar we kregen hem niet. We waren nog niet beroemd genoeg. We konden de kavel er naast krijgen. Achteraf kwam dat goed uit, want deze lap grond is veel groter. De maatvoering van de stalen constructie waar we het skelet van de villa van maakten, paste er beter. Omdat het zo’n open villa is, met veel glas en dus veel inkijk, konden we het huis ver naar achteren plaatsen, met een heel lange voortuin.”

READER 3: Symbiose met natuur

Het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) is sinds 2011 gevestigd in een volledig circulair gebouw in Wageningen. De architecten hebben zoveel mogelijk het denken in natuurlijke kringlopen toegepast zonder schade aan het milieu en de natuur toe te brengen. Zonne-energie wordt ruim toegepast, er is een groot vegetatiedak en eigen afvalwater wordt gezuiverd, met fosforterugwinning van algen.

Dezelfde filosofie hadden de ontwerpers van The Forest Office in Skolkovo, Rusland. Dit is een project met als doel een inspirerende werkomgeving te creëren – in totale harmonie met de natuur. Restwarmte en hernieuwbare energie van wind en zon worden gebruikt. En daktuinen zorgen voor perfecte synergie met de natuur. Het kantoor is onderdeel van een stad – 30 tot 40 minuten vanaf het centrum van Moskou – dat gebouwd wordt volgens de principes van de omliggende omgeving.
 

Link naar P+ Special BouwTrends over Villa Sloophout

Aanmelden voor ‘Closing the Loop’