Duurzaam ondernemen zal deze wereld niet redden, omdat het op een verkeerd fundament van winstgericht denken is gebouwd. Die fout is al in 1970 gemaakt. Dat stelde André Nijhof bij zijn oratie tot hoogleraar aan de Nyenrode Business Universiteit.

Prof. dr.ir. Nijhof is benoemd tot hoogleraar Sustainable Business & Stewardship. De titel van zijn oratie luidt: ‘Mogen we hoopvol zijn bij duurzaam ondernemen?’ En die vraag beantwoordt Nijhof dus negatief. Wie zijn bijdragen in P+ kent, had deze radicale stelling wel zien aankomen. Binnen Het Groene Brein, de meer dan 100 groene wetenschappers, sluit Nijhof met zijn zienswijze aan op het denken in ‘waardecreatie’. Hij is dan ook bij dit netwerk aangesloten.

GROENE BREINBREKER: Hoe is het toch mogelijk dat alle duurzame ondernemingen op deze wereld bij elkaar het niet voor elkaar weten te krijgen dat we de aarde nog steeds verder uitputten en vervuilen?

Nijhof bevestigt dat alle duurzame ondernemingen met al hun duurzaamheidsverslagen en hun duurzame beursnoteringen het niet voor elkaar krijgen om de planeet te redden.  Tijdens zijn oratie zei hij: “We zijn ons steeds meer bewust van de negatieve gevolgen voor het klimaat van het verbranden van fossiele brandstoffen. Bovendien is de prijs van ruwe olie het afgelopen jaar flink gedaald. Betekent dit dat er minder vraag is naar ruwe olie? Nee, de lage olieprijs heeft andere oorzaken want de consumptie van olie is – ondanks alle klimaatconferenties – wereldwijd nog steeds aan het stijgen. Zo kochten we in het jaar 2000 75 miljoen vaten per dag en in 2015 is dat tot boven de 90 miljoen vaten gestegen[1] En even voor het beeld, dat komt in volume overeen met ruim 35.000 gezinswoningen per dag!”

Ook aan de uitputting van de aarde komt geen einde. Nijhof: “Hoe zit het dan als we naar het verbruik van alle grondstoffen, voedingswaren en dergelijke kijken die we van de aarde gebruiken? Dit wordt uitgedrukt in The World Overshoot Day: dat is de datum waarop in een bepaald jaar - vanaf 1 januari geteld - de mensheid wereldwijd net zoveel van de Aarde gebruikt als wat de Aarde in één jaar tijd terug kan opbrengen en aan geproduceerde afvalstoffen kan verwerken. Waar die dag in 1990 nog op 6 november lag, was dat in 2000 al 9 oktober en in 2015 13 augustus. De data vallen steeds vroeger in het jaar.”

Maar waarom lukt het al die goedwillende bedrijven niet om het tij te keren? Die fundamentele vraag stond centraal in de oratie van Nijhof. Hij wijt het aan een valse start, het bouwen op een verkeerd fundament. “In mijn optiek hebben we in de jaren 70 de verkeerde afslag genomen. Die jaren zijn vormend geweest voor het debat over duurzaam ondernemen met publicaties zoals the Limits to Growth van de Club of Rome (1972) en Silent Spring (1962) van Rachel Carson. Echter, de meest invloedrijke publicatie uit die tijd komt van Milton Friedman (1970) met de veelzeggende titel `The Social Responsibility of Business is to Increase its Profits`. Vanaf die publicatie heeft het debat rond duurzaam ondernemen de afslag genomen om te verantwoorden dat het in financiële zin loont om in duurzaamheid te investeren. De realiteit die we inmiddels kennen is dat dit soms wel het geval is, maar vaak ook niet. En dan zit duurzaam ondernemen vanuit deze benadering op slot met alle maatschappelijke problemen die ik eerder aanhaalde tot gevolg.”

Nijhof betreurt het dat een ander artikel uit diezelfde tijd niet de basis is geworden voor het Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO). “Het treurige is dat we niet meer aandacht hebben besteed aan een artikel dat twee jaar voor het artikel van Milton Friedman is gepubliceerd. Ik doel dan op The Tragedy of the Commons van Garett Hardin (1968). ´The Commons` staan voor al onze publieke goederen die in beperkte mate aanwezig zijn, zowel op ecologisch gebied zoals de lucht die we ademen, de natuur die ons van zuurstof voorziet en de grondstoffen die we gebruiken om producten van te maken als ook sociale thema´s zoals sociale gelijkheid en een gevoel van veiligheid. En in dit artikel betoogt Garrett Hardin dat er een tragedie ontstaat als je het gebruik van the Commons overlaat aan economisch gewin. Met dit inzicht hadden we dus al vanaf 1968 kunnen voorspellen dat duurzaam ondernemen op basis van een instrumentele benadering tot grote maatschappelijke problemen zal leiden, zelfs nu we allang weten dat dit niet in ons lange termijn belang is. Zolang we duurzaam ondernemen op een instrumentele oriëntatie blijven baseren ben ik weinig hoopvol op het vinden van impactvolle, structurele oplossingen voor onze maatschappelijke problemen. We hadden al vanaf de jaren 70 een andere afslag kunnen nemen.”

Nijhof hoopt dat hij met zijn studenten via de band van het ‘stewardship’ alsnog de fundamenten van MVO kan vernieuwen. Deze strategische heroriëntatie stelt niet langer de ‘Profit’ en het ‘Business Plan’ van een onderneming centraal als oplossing voor maatschappelijke vraagstukken, maar begint bij die vraagstukken zelf.

Het MVO-denken maakte van Nijhof wel een heel praktijkgerichte hoogleraar, want hij bedacht er meteen een stappenplan bij. Nijhof: “Bij stewardship staan de belangen van de betrokken personen en organisaties centraal. Zoek vervolgens naar acties waarin (een deel van) deze belangen samenkomen en ga pas daarna nadenken over de financiering van die acties.

+ Stap 1: Het inventariseren van de belangen van de mensen hier & nu, waarbij nadrukkelijk alle betrokkenen worden bedoeld.

+ Stap 2: Het definiëren van maatregelen die deze belangen behartigen, en wel zo, dat ook rekening wordt gehouden met de belangen van mensen daar & later

+ Stap 3: Het zoeken naar (innovatieve) financieringsmodellen die de investering in dergelijke maatregelen mogelijk maken.”

Het is zeer de moeite waard de heldere oratie van Nijhof te lezen. Hij sluit hieraan perfect aan bij het oplevende denken over waardecreatie in de universitaire wereld, waarbij niet het bedrijf, maar een maatschappelijk probleem als uitgangspunt van denken wordt genomen.

 Heeft u ook een Breinbreker voor een van de wetenschappers van het Groene Brein? Mail ons!

Dit is aflevering 36 van de serie Groene Breinbrekers. Elke week wordt op de website van P+ een praktijkvraag gesteld aan een van de 100 wetenschappers die aan Het Groene Brein zijn verbonden. P+ roept het bedrijfsleven op eigen vragen te mailen. Beantwoording hiervan is gratis. Over een uitvoeriger onderzoek kan altijd gepraat worden. Vraag mailen naar: editor@p-plus.nl

Download de oratie van Nijhof (PDF)