Het Nederlandse kabinet kan na de Klimaattop in Parijs niet rustig de rit uitzitten tot de volgende verkiezingen. Dat zegt hoogleraar transities & duurzaamheid Jan Rotmans van Drift van de Erasmus Universiteit.
 
Hoogleraar Transitiekunde prof. dr. ir. Rotmans (1961) is een prominent lid van het Groene Brein, het netwerk van meer dan 90 duurzame wetenschappers. Rotmans is oprichter van Drift, het Dutch Research Institute for Transitions.
 
Rotmans gaat in op de consequenties van de COP21-bijeenkomst, waarin werd afgesproken om wereldwijd te proberen de opwarming van de aarde te beperken tot minder dan 2 graden Celsius. Dat betekent dat regeringen over de hele wereld snel aan het werk moeten. In Nederland gebeurt er echter veel te weinig fulmineert Rotmans, mede oprichter van de actieorganisatie Urgenda.
 
De Groene Breinbreker: Wat verandert het Klimaatakkoord aan de energietransitie?
 
Parijs veranderde niets aan de besluitloosheid van de Nederlandse regering, stelt Rotmans, die vindt dat er radicale keuzes nodig zijn. “Die zie ik niet in Nederland. Ook in het laatste energierapport van het kabinet werden alle keuzes open gehouden, totdat alle kennis beschikbaar zou zijn. Die kennis is er al lang. Maar nog steeds: er gebeurt vrijwel niets. De ministers zeggen in feite: in deze kabinetsperiode niet meer, wij zijn klaar, wij willen nu de rit uitzitten, zonder al te veel schade, geen gedoe meer. Dat zou voor het eerst in vijftien jaar zijn, dat een Nederlandse regering dat de vier jaar vol maakt. Maar dat is voor de verduurzaming van Nederland en de wereld niet relevant, dus waarom zou je je tijd verdoen?”
 
Rotmans: “Die houding is tamelijk dramatisch, symbolisch voor de stroperige Nederlandse politieke besluitvorming. Alleen de Tweede Kamer kan daar nog iets doen. Daar zie je de laatste tijd wel radicale keuzes, zoals: stoppen met bijmengen van biomassa (zoals houtsnippers) in kolencentrales. Dan stop je ook met een subsidiestroom van 3 miljard euro. Minister Kamp moet die motie van PvdA, SGP, ChristenUnie, SP en GroenLinks wel uitvoeren, anders forceert hij een breuk, Hij tilt een beslissing daarover over de zomer heen naar het einde van het jaar, maar dan is hij in feite al uit geregeerd. Dat de Tweede Kamer dit durft te zeggen is een gevolg van de Klimaatovereenkomst in Parijs. De volksvertegenwoordiging zegt nu: die subsidie is in het licht van die afspraken weggegooid geld. Die kolencentrales moeten dicht.”
 
Rotmans is ervan overtuigd dat ‘Parijs’ een tweedeling in de economie op gang heeft gebracht. “Het Klimaatakkoord is een 'game-changer', een katalysator of versneller. Sinds Parijs is er de oude, fossiele economie en de nieuwe, schone economie.”
 
Ziet hij al bewijzen voor deze stelling? Jazeker, bevestigt Rotmans. Hij rammelt er een zin met een opeenstapeling van b’s uit. Over de topman van Shell, die op tv liet weten olie te zullen blijven oppompen zolang hij dat kan: “Ben van Beurden heeft daarmee op de beurs geen goede beurt gemaakt. Je merkt de enorme weerstand die deze uitspraak opriep. Niet alleen bij burgers, maar ook op de beurs wordt nu gezegd: ‘Fossiele energie is een risico, oliebedrijven kunnen bij de stranded assets gaan horen’. De financiële risico’s om in zulke bedrijven te beleggen worden steeds groter. De beurskoers van Shell nam na die uitspraak ook fors af. Ook dat is een resultaat van Parijs. De keuze die grote vermogensbeleggers nu maken: ga je inzetten op de oude of op de nieuwe economie? Investeren in de oude economie betekent dus een financieel risico.”  
 
Er zijn volgens Rotmans voor beleggers grote alternatieven beschikbaar: biotech en cleantech. Minder in windmolens en zonnepanelen. Rotmans: “Waarom zou je die bedrijven ook naar de beurs brengen?”
 
“Onderhuids is de trend van disinvestment in de fossiele industrie al veel langer gaande. Ik heb over een periode van 10 jaar gekeken  wat de beurswaarde is van de 30 grootste energiebedrijven van Europa, de RWE’s, de Vattenfalls, de Eons. Ze zijn in die tijd voor 60 tot 90 procent in beurswaarde gedaald. RWE is gezakt van 32 miljard naar 8 miljard. De energiereuzen gaan zich om te overleven allemaal opsplitsen in een fossiel deel en een duurzaam deel.”
 
“Het is net een ui waarvan je de schillen een voor een afpelt,” zegt Rotmans. “ De veranderingen bij de Europese energiereuzen worden zichtbaar, die bij de oliemaatschappijen nog niet. Shell, BP en Exxon zijn hardnekkiger. Die blijven achter, die doen dat niet, opsplitsen. Shell heeft een aantal jaren geleden de duurzame delen van de hand gedaan. De topman van BP zei te verwachten dat er de komende 40 jaar niets gaat veranderen. En daaronder schuilt weer de pel van de grote oliebedrijven van nationale staten zoals Qatar, Saoedi-Arabië, Venezuela. Die gaan pas om als het echt niet anders meer kan, als er grote paniek is. Financiële markten zijn meer gevoelig voor morele druk, een land kun je alleen onder druk zetten door een boycot.”
 
Wat doen de oliemaatschappijen dan wel? “Je ziet na Parijs een verhevigde lobby om over te stappen op gas, zoals LNG, vloeibaar aardgas. Maar als de hele wereld zou overstappen van kolen op gas, zou dit voor de opwarming van het klimaat niet veel uitmaken: slechts een tiende graad Celsius minder. Er komt zelfs meer methaangas vrij, een uiterst schadelijk broeikasgas. Een ander bijeffect van de overstap is dat er minder fijn stof en roet in de atmosfeer terecht komt, waardoor het broeikaseffect nog verder versterkt wordt en de poolkappen nog sneller smelten. Dat is bizar, maar die hele framing van ‘we gaan over naar schoon gas’ zou wel eens nadelig voor het klimaat kunnen uitpakken.”
 
Een ongevraagd advies: “Als ik Shell was zou ik in andere energiedragers gaan. Voor de hand liggend is waterstof. Het heeft voor Shell geen zin meer in zonnepanelen of windenergie te gaan investeren. Je moet gaan denken aan een compleet nieuwe waterstofenergie, die je in de transportsector kunt inzetten. In ontwikkelingslanden heb je het voordeel dat je niet vast zit aan de hele fossiele infrastructuur en sneller kunt omschakelen. Er is geen grid waar olie en gas doorheen gaat. Als ik Shell was, zat ik daar bovenop, anders is er over tien jaar geen verdienmodel meer. Het is nu al de vraag of er volgend jaar bij de huidige lage olieprijs nog wel dividend kan worden uitgekeerd. Zo’n situatie heeft zich sinds de Tweede Wereldoorlog niet meer voorgedaan.”
 
Terug naar Den Haag, waar Rutte zijn tijd onder andere besteed aan het instuderen van cabaretteksten. Waar zou hij volgens Rotmans beter kunnen doen? “Insteken op het grootste doorbraakproject na Parijs, het voorstel van Natuur & Milieu en Eneco om nog een groot windmolenpark op zee erbij te bouwen. Dat vind ik radicaal. Ik zou ook radicaal 1 miljoen woningen energieneutraal gaan maken. Ik zou biomassa bovenaan de agenda zetten als grondstof, in plaats van kolen. In deze fase van de energietransitie moeten we opschalen via grote doorbraakprojecten. Hoe meer we investeren in de energietransitie hoe groter de opbrengsten die dat genereert.”
 
De volgende verkiezingen voor de Tweede Kamer worden naar verwachting op 15 maart 2017 verwacht. Over ruim een jaar dus.
 
 Stel gratis uw eigen vraag!
Dit is aflevering 21 van de serie Groene Breinbrekers. Elke week wordt op de website van P+ een praktijkvraag gesteld aan een van de 90 wetenschappers die aan het Groene Brein zijn verbonden. P+ roept het bedrijfsleven op eigen vragen te mailen. Beantwoording hiervan is gratis. Over een uitvoeriger onderzoek kan altijd gepraat worden. Vraag mailen naar: editor@p-plus.nl