Niki Harré: Vertel Stories of Joy
Mensen imiteren elkaar. Zelfs pasgeboren babies doen dat al. Wie duurzaamheid verder wil brengen, vertelt dus ‘verhalen van plezier’. Aldus de hoogleraar psychologie Niki Harré, te gast bij MVO Nederland.
Haar onderzoeksgebied is ‘Psychologie voor een betere wereld’, en ze bedenkt strategieën voor duurzame actie. Het is vooral een psychologie van het positieve, want dat levert de meeste vooruitgang op. Harré toonde het aan door drie groepen voorin de zaal te roepen. In groep 1 moest iedereen positief reageren op een absurd voorstel. In de volgende groep was een van de vier deelnemers diegene die steeds ‘ja, maar’ zei. Groep drie bestond alleen uit mensen die tegenwerping bedachten. Harré : “uit onderzoek blijkt groep 2 de meest succesvolle te zijn in het realiseren van projecten. Geen tegenspraak is niet goed, en bij teveel ‘ja maar’ komt er niets van de grond.”
Grapjes maken is bij dit alles heel belangrijk. Een van de citaten die ze verzamelde, luidt dan ook:
“If we aren ́t going to joke around, is the planet even worth saving?”
Harré over deze uitspraak van Colin Beavan: “Je vindt niet zo vaak humor in de duurzaamheidsbeweging, waar mensen serieus zijn, vechten voor het redden van de wereld. En natuurlijk wil je dat. Maar we moeten nog steeds door met het leven. En het leven gaat over lachen en plezier hebben met elkaar en je goed voelen. Wat valt er te redden als je dat niet kunt? Aan de andere kant, je kunt moeilijk tegen iemand zeggen: ‘Je moet nu grappig zijn’.
Humor is dus lastig, erkent de hoogleraar uit Nieuw-Zeeland, op rondreis in Noord-Europa. Maar het is iedereen gelukkig wèl gegeven om ‘Tales of Joy’ te vertellen, en dat is dan ook wat Harré aanraadt. “Tales of joy laten idealiter iemand zoals wijzelf zien die worstelt met moeilijke omstandigheden, maar het uiteindelijk wel voor elkaar krijgt. We worden tegelijkertijd geïnspireerd en geïnstrueerd hoe we het zelfde kunnen doen. Dit in tegenstelling tot ‘Tales of terror’. Die houden ons gevangen op dezelfde plek, aangezien ze somberheid en treurnis voor mensen zoals wij voorspellen. In iedere gemeenschap komen beide typen verhalen voor en tot op zekere hoogte kunnen we kiezen waarop we onszelf modelleren."
In haar boek schrijft ze: “Hoewel verhalen waar duurzaamheid in actie in voor komt geen onderdeel zijn van onze dominante culturele vertellingen, zijn er genoeg te vinden. Het vinden en delen van zulke verhalen is een geweldige manier om jezelf en iedereen die je kunt vinden om te luisteren, lezen of kijken naar wat je hebt ontdekt op te monteren en te motiveren (of opnieuw te motiveren). Zo heb ik net het boek No Impact Man van Colin Beavan gelezen. Daarin beschrijft hij het jaar waarin hij zijn ecologische voetafdruk steeds verder probeerde te verkleinen in New York. Het is een vertelling, maar het zit ook vol met informatie over zijn levensfilosofie. Sterker nog, zoveel daarvan is vergelijkbaar met de argumenten die ik tot nu toe in dit boek heb gemaakt, dat ik me zorgen begon te maken of mensen nog wel zouden geloven dat ik slechts een van zijn blogs had gelezen – degene waar ik in de introductie naar verwees – voordat ik met het schrijven van deze eerste hoofdstukken begon. De waarheid is dat Colin noch ik onze kijk op de betekenis van het leven hebben verzonnen. Integendeel, we houden ons beide bezig met de truc van de mens die centraal staat in dit hoofdstuk – goed luisteren naar hoe anderen betekenis geven aan hun leven, de stukjes er uit pikken die bij ons doel passen en dan heel creatief een collage van betekenis en actie samenstellen die, als geheel, er net even anders uit ziet dan die van iemand anders maar vagelijk op die van vele anderen lijkt die dezelfde culturele ruimte delen. Door ons een verhaal te geven, compleet met interpersoonlijke worstelingen, emotionele reacties en uiteindelijk een soort victorie, kost het geen moeite om je in Colin zijn boek vast te bijten tot het einde, totdat we de kriebels krijgen om zelf van neteldoek boodschappentassen te maken om in winkels met een bulkafdeling te vullen en ons aan te sluiten bij een groep om de lokale beek schoon te maken.”
Als mensen elkaar op deze wijze beginnen te imiteren, zal de wereld uiteindelijk duurzaam worden, denkt Harré. Ze laat dan ook iedereen graag weten dat ze fietsend naar de universiteit gaat. Haar helm zet ze opzettelijk midden op een tafel. “En als ik gasten krijg, zeg ik quasi per ongeluk: Oh, die zal ik even wegzetten.” Maar het goede voorbeeld heeft ze dan al gegeven. De meest verstokte automobilisten hoeft ze niet eens voor te rekenen hoeveel ze jaarlijks aan parkeerkosten bespaart.
Want dat is ten slotte ook nog een tip van haar. Wees voorzichtig met het wijzen op de financiële voordelen van duurzaam ondernemen. Het verhaal over diepere waarden blijft veel langer hangen, omdat het is ingebed is onze cultuur, waarin mensen uiteindelijk toch ‘goed’ willen zijn.
Lars Moratis nodigde Harré uit om te spreken voor partners van MVO Nederland. Hij vertaalde eerder haar boek, dat in gedrukte versie verkrijgbaar is bij uitgeverij Van Gorcum. Wie het eerst eens digitaal wil doorkruisen, kan een gratis digitaal bestand opvragen. De wederdienst valt mee. Eerst een Tweetberichtje versturen, daarna verschijnt de download op de pagina.