De technische gemeenschap staat duurzame vernieuwing in de weg. Volgens lector Karel Mulder van de Haagse Hogeschool en TU Delft vormen experts een obstakel voor duurzame ontwikkelingen. Niet altijd, maar wel vaak.

Groene Breinbreker: Welke beroepen frustreren duurzame doorbraken?

Namens het Groene Brein: associate professor dr. ir. Karel Mulder (1956), verbonden aan de faculteit techniek, bestuur en management van de TU Delft. Ook is hij lector aan de Haagse Hogeschool, waar hij kort geleden zijn entreerede uitsprak. Daarin gaat hij dieper in op de vraag wie duurzame vernieuwingen frustreren. En waarom.

Mulder ziet eerder een algemeen maatschappelijk probleem, dan een knelpunt waar alleen bedrijven mee te kampen hebben. “Het probleem is dat mensen gevangen zitten in een beperkt specialistisch denkkader, dat overwegend conservatief is. We zijn een samenleving geworden waarin maar weinig mensen integraal denken. Deelvragen komen bij experts terecht, die vaak al in hun opleiding een denkrichting aangeleerd hebben gekregen, een oud paradigma waar ze niet meer uit los komen. Daardoor zijn experts een sta in de weg geworden voor duurzame omwentelingen. Je kunt namelijk niet om ze heen. In heel veel situaties vormen ze een station waar je doorheen moet, een verplichte passage. Je kunt niet zomaar een elektriciteitsnet aanleggen zonder technici te raadplegen, geen vliegtuig bouwen zonder dat technici eerst zeggen: ‘Dit is safe’. ”

Tot zijn verbazing signaleert Mulder al vele jaren hoe bevlogen studenten in het onderwijs veranderen. “Daar is recent heel interessant sociologisch onderzoek naar gedaan. Ik herken datzelfde patroon aan de TU, waar ik al heel lang duurzaamheid binnen het onderwijs promoot. Het eerste jaar zijn de studenten behoorlijk maatschappelijk betrokken: ‘Ik ga het milieu verbeteren’. Maar in de loop van de opleiding zie je die motivatie minder worden. Zelfs in studierichtingen waar duurzaamheid voorop staat. Wel wat minder natuurlijk, maar toch ook. De verklaring daarvoor is dat je tijdens je studie niet alleen een hoop kennis opdoet, maar ook een denkkader meekrijgt, hoe je over de wereld moet denken. Daar wordt je in klaargestoomd door experts, die vaak conservatief naar de wereld kijken. Ga jij leren over onbewezen technologie of ga je toch maar in het oude straatje door?”

Mulder haalt een beroemd voorbeeld aan, dat bewijst hoe heftig de tegenkracht is van het denken ‘we doen het zo, want zo is het goed’. “Er is behoorlijk veel studie gedaan naar de manier waarop CFK’s uit de wereld zijn geholpen, om zo het gat in de ozonlaag weer te kunnen te dichten. De aanpak van dit probleem werd in 1987 neergelegd in het Protocol van Montreal. Meteen klonk luid protest uit de micro-elektronica: ‘Wij moeten een uitzonderingspositie hebben, want wij hebben geen enkel alternatief om onze printplaten schoon te krijgen, waar soldeervet op zit’. De industrie ging meteen naar het Amerikaanse Congres, dat echter geen uitzondering wilde maken. Wat bleek daarna, tot hun eigen verrassing? Niet minder dan 75 procent van de printplaten hoefde helemaal niet gewassen te worden. Het was een volstrekt overbodige bewerking. Het nieuwe Protocol bespaarde zo voor 10 miljoen dollar aan kosten. alleen al bij Ford. Voor de resterende 25 procent was een totaal omdenken nodig. Want waarop zou je die printplaten in plaats van met CFK’s niet gewoon wassen met water en zeep? Nu leren alle technici dat je nooit met water aan elektronica moet komen. Want dan krijg je corrosie en vallen allerlei verbindingen uit. Maar dat is dus flauwekul, want in de fabriek kun je al binnen 2 seconden de haardroger op natte printplaten zetten en na 5 seconden is deze droog. Er kan in die tijd echt geen corrosie optreden. Je zag dus dat door wettelijke dwang de technici wel moesten omdenken.”

Conclusie: “Er kan dus veel meer. Dat moet een plek in het onderwijs krijgen. Er is geen docent die zegt: ‘Jij moet conservatief zijn’. Wel is impliciet de boodschap: ‘Doe niet raar’. En natuurlijk, je moet voorzichtig zijn. De dijken mogen niet zo maar breken.”

In Nederland dook Mulder in de onveranderlijke manier waarop wij riolen aanleggen. Ook de manier waarop dat gebeurt wordt door technische experts bepaald. “En dat doen ze al 100 jaar op dezelfde manier. Een afvoer voor regenwater en een afvoer voor vuil water: het gescheiden stelsel. Deze manier van werken is 90 jaar geleden voor de nieuwe wijk Watergraafsmeer van Amsterdam voor het eerst toegepast en is nu voor 70 procent in de hoofdstad gerealiseerd. Moet je nagaan hoe lang dat duurt. Maar andere steden zitten nog maar op 30 procent. En er is inmiddels een wijk in Sneek waar wordt bewezen dat er direct mineralen en biogas gemaakt kan worden, wanneer je het vuil water op een andere manier opvangt. Dat zou in alle nieuwe wijken in alle gemeenten kunnen worden toegepast. Maar dat gebeurt niet, want de mainstream ingenieurs staan voortdurend op de rem. ‘Niet te veel’, zeggen ze: ‘Het is allemaal onbewezen’. Daar komt dan ook nog eens bij dat gemeenten na de aankoop van de grond willen opschieten, om de rentelasten laag te houden. Moeten ze dan extra tijd besteden aan een duurzaam afvoersysteem voor vuil water, waardoor de totaalkosten enkele miljoenen euro’s stijgen? Onder die druk besluit het pact van technici en bestuurders: ‘Toch maar eventjes klassieke systeem’.”

Hoe zou Mulder het dan graag zien? “Er moet in de maatschappij meer experimenteerruimte komen. Innovatie moet niet uit het laboratorium komen, maar ook van testplekken. Er is ruimte nodig om nieuwe duurzame systemen te introduceren.En technici moeten breder worden opgeleid.”

Dit is aflevering 42 van de serie Groene Breinbrekers. Elke week wordt op de website van P+ een praktijkvraag gesteld aan een van de ruim 100 wetenschappers die aan het Groene Brein zijn verbonden. P+ roept het bedrijfsleven op eigen vragen te mailen. Beantwoording hiervan is gratis. Over een uitvoeriger onderzoek kan altijd gepraat worden met het Groene Brein. Vraag mailen naar: editor@p-plus.nl