Skip to main content
P+ Logo
Best Practices voor een duurzame toekomst
Page from artbook Veritas, Jan Eric Visser
Page from artbook Veritas, Jan Eric Visser
17 november 2017

De waarheid van afvalkunstenaar Jan Eric Visser

Een lijvig artboek, een tentoonstelling. De Verbeke Foundation in Vlaanderen plaatst het werk van de Nederlandse ‘afvalkunstenaar’ Jan Eric Visser in retrospectief. Een mooi moment op terug te kijken, nu wereldwijd opererende afvalbedrijven zich grondstoffenmanagers zijn gaan noemen.

Veritas was de Romeinse godin van de waarheid. Het is ook het motto van de Harvard University, de naam van een Utrechtse studentenvereniging, een cloudservice, noem maar op. Zelfs boten die afval ophalen in Venetië werden naar de godin vernoemd. Visser (1962) maakte er een fotoserie van, in de stad van de kunst.

De symboliek van ‘afval als waarheid’ was zo mooi, dat Visser op zijn beurt een boek liet samenstellen als de buik van een schip waarin hij zijn belangrijkste werken presenteert. Wel thematisch, maar ongeordend zonder paginacijfers. Stemmig grijs ook, de kleur die je krijgt wanneer je maar genoeg kleuren met elkaar vermengt, zoals plastic recyclers en kunstenaar heel goed weten.

Veritas dus, de stevige monografie over Visser (1962), vanaf het moment dat hij op de kunstacademie bustes maakte van de resthoutjes van medestudenten. Die fundamentele keuze voor het werken met afval bleef hij trouw, tot op de dag van vandaag. Zoals hij zelf zegt: ‘Mijn afvalzak is mijn muze’. In zijn beelden verstopt hij dan ook een bonte verzameling van anorganisch afval, dat bij verplaatsen ritselt en rommelt als een rammelaar.

Aan dit al vaker vertelde verhaal voegt de Britse kunsthistorica Elisabeth de Bièvre een inhoudelijke duiding van het werk van Visser toe. Ze is liefhebster van het werk van Visser, dat is duidelijk. ‘Zijn oeuvre wordt bepaald door het mysterie van alchemistische transformatie van onedel materiaal in het ‘goud’ van onbegrijpelijke schoonheid’.

De in de kunstwerken verborgen motieven zijn niet alleen materialistisch, maar minstens zo spiritueel van aard, volgens De Bièvre, die een wetenschappelijke studie publiceerde over de Nederlandse kunst tussen 1200 en 1700. Ze refereert aan de vroege dood van de vader van Visser, toen hij een jongetje van twaalf jaar was. “Vissers’ overweldigende ervaring met de dood in zijn vormingsjaren indachtig kunnen we deze voorkeur misschien herleiden tot zijn beleving van het gewelfde lichaam in de hoekige kist, diep begraven in de visuele cortex van zijn brein.”

Scherp gezien, want vrije associaties van het werk van Visser roepen beelden op die soms doen denken aan kronkelende darmen, waar superstrakke sciencefiction-achtige vormen op groeien. “Abstractie brengt ons dichter bij het mysterie”, volgens Visser.

De Bièvre vindt Vissers’ werk passen in de Nederlandse traditie, de kunstenaars van het licht. Dat lijkt op het eerste gezicht vergezocht. In de verste verte lijken de sculpturen van Visser niet op het Melkmeisje van Vermeer. Het antwoord ligt in de nabewerking van zijn beelden van papierpulp, soms restanten van uitnodigingen voor kunstbijeenkomsten. Visser behandelt ze met de was van devotiekaarsen, de stompjes die hij van een kerk in Delft krijgt. Ook weer afval dus. Door zijn beelden met deze devote laag dieper van kleur te maken, ontstaat bovendien reflectie. De Bièvre ziet daarin een ‘veelzeggende glans’, zo schrijft ze in haar beschouwing.

Visser zelf: ’Na het poetsen is het alsof de werken tot leven komen omdat het licht haar magisch werk kan doen’. De Bièvre voegt daaraan toe: ‘En er is magie in de wijze waarop de was een voile vormt, waardoor de vormen net als Proteus vrijelijk van gedaante kunnen wisselen’.

Het boek Veritas is vanaf 21 november 2017 verkrijgbaar bij de Verbeke Foundation, waar op de groepstentoonstelling ‘Lost in Garbage’ zo’n 20 werken van Visser te zien zijn. Het adres is Westakker z/n, 9190 Kemzeke, België. Reserver kan nu al per mail bij tineke@verbekefoundation.com. Daarna in de webshop van de Verbeke Foundation. Het boek kost 25 euro, inclusief inpak- en verzendkosten.  

Website van de Verbeke Foundation

Website van Jan Eric Visser