Voor realisatie van een volledig circulaire economie zijn meer dwingende instrumenten als heffingen nodig. Belasting op een energiedragers als olie met name, dat gebruikt wordt als grondstof voor producten als plastics. Dat stelt het PBL, dat eerder onderzoek van vorige week bevestigt: de circulaire economie is in Nederland tot stilstand gekomen.  

Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) laat het kabinet in het ‘Voortgangsbericht Circulaire Economie 2022’ weten dat de Regeringsverklaring niet veel bijdraagt aan de doelstelling om in 2050 geen nieuwe grondstoffen meer te gebruiken. Het kabinet zegt iets over recycling, maar daar blijft het bij.

Volgens het PBL zijn er juist nu ‘dwingende instrumenten’ nodig. Daarbij ‘valt te denken aan heffingen en regulering, inclusief normstelling. Dan kan het bijvoorbeeld gaan om een gebruiksverplichting van aandelen gerecycled materiaal in producten’.

'Belastingen op het gebruik van energiedragers als grondstof’

Het PBL gaat nog verder. Het kan ook gaan ‘om de invoering van belastingen op het gebruik van energiedragers als grondstof’. Dat is een ingewikkelde manier om te zeggen dat olie of andere fossiele brandstoffen die gebruikt worden om producten te maken daardoor zwaarder belast moeten worden. Auteur Anne Gerdien Prins van het PBL geeft desgevraagd als voorbeeld: "Het gebruik van olie om kunststoffen te maken, bijvoorbeeld. Het gaat dus om fossiele brandstoffen, niet om heffingen op hernieuwbare energiedragers." 

'Wet- en regelgeving mogen circulaire initiatieven niet benadelen'

Milieuschade moet volgens het PBL dan ook verrekend worden in de prijzen van producten en diensten. ‘Wet- en regelgeving mogen circulaire initiatieven niet benadelen ten opzichte van bestaande productiepraktijken. Dit vraagt ook om actie op EU-niveau.’ 

Ook de rol van de overheid als ‘launching customer’ wordt weer eens benadrukt. Misschien moet het PBL voortaan leesbrillen en hoorapparaatjes bijleveren, want de boodschap klinkt inmiddels als een oude grijsgedraaide langspeelplaat. ‘Het is belangrijk om stapsgewijs de circulariteitseisen te verhogen bij inkoop en aanbesteding door de overheid.’

'Vertaling naar sectoren en producten'

Toch begint zich een lijn af te tekenen, nu de zaak overduidelijk niet opschiet. Het PBL pikt op dat het huidige circulaire overheidsbeleid veel te algemeen is. Het moet naar sectoren worden vertaald. ‘Het eindbeeld van een volledig circulaire economie in 2050 en het tussendoel voor 2030 moeten concreet en specifiek gemaakt worden. Het gaat hier om een concreter en specifieker eindbeeld voor de uiteenlopende sectoren en productgroepen.’ 

We citeren: ‘Bij het formuleren van doelen ligt een aanpak voor de hand die differentieert naar productgroepen, zoals vlees, elektronica of textiel, omdat de milieueffecten van deze producten verschillen. Daarbij adviseren we om voor elk van de vijf transitiethema’s in het circulaire-economiebeleid (1.biomassa en voedsel, 2.consumptiegoederen, 3.bouw, 4.kunststoffen en 5.maakindustrie) te beginnen met enkele productgroepen die relevant zijn vanuit de achterliggende doelen (perspectieven) van het circulaire economiebeleid, zoals de milieueffecten van grondstoffengebruik of de leveringszekerheid van grondstoffen. Per productgroep kunnen vervolgens afspraken worden gemaakt tussen overheden en betrokken partijen over wat te bereiken en wanneer. Dit kan gaan over de gewenste afname van de milieudruk, bijvoorbeeld een halvering van de broeikasgasemissies bij de productie van elektronica in de keten, maar ook over manieren om een dergelijk doel te bereiken, zoals het verlengen van de garantietermijn van producten’.

Tenslotte vraagt het beleid ter bevordering van een circulaire economie om een kabinetsbrede aanpak, vindt het PBL. 'Voor het realiseren van de ambities zijn meer financiële middelen nodig dan nu beschikbaar zijn'.