Duurzaamheidsdenker Jan Jonker is op zoek naar een naam voor een nieuw samenlevingsideaal, zoals de ‘Wederopbouw’. Dat is hard nodig, stelt hij. Duurzame transities lopen vast omdat we geen duidelijk doel aan de horizon meer hebben, een ideaal op basis waarvan we maatschappelijke keuzes maken. 

Jonker start deze zoektocht naar aanleiding van het verschijnen van alweer zijn 35-ste boek: ‘Transitie van betekenis’. Hij werkt daarin het idee uit van ‘een nieuw maatschappelijk contract’. Transities kunnen niet zonder een duidelijke maatschappelijk ideaal, stelt de emeritus-hoogleraar duurzaam ondernemen. Er moet een nieuw begrip komen, nu het maatschappelijk verantwoord ondernemen (mvo) zo snel afbrokkelt.

Van Wederopbouw tot Netwerksamenleving

Jonker kijkt terug naar de jongste geschiedenis. “Er zijn altijd grote maatschappelijke idealen geweest. Ze waren voor een groot deel van de bevolking, het bedrijfsleven en de politiek leidend voor de keuzes die gemaakt moesten worden. Kijk naar de periode na de Tweede Wereldoorlog. Tot ongeveer 1958 was er de Wederopbouw, met kernidealen als herstel van woningen, industrie en infrastructuur. Iedereen werkte daaraan mee, eensgezind.”

Jonker: “Daarna doken we de ‘Consumptiemaatschappij’ in. Die zou rond 1973 officieel geëindigd zijn, maar loopt in mijn visie tot op de dag van vandaag door. We gebruiken spullen als diensten en gooien deze na amper gebruik weg. Denk aan fast-fashion, fast-furniture, fast-electronics en nog zo een heleboel. Van 1960 tot 1980 startte de ‘Welvaarstaat’, gebaseerd op idealen als gelijkheid, zekerheid en solidariteit. De overheid breidde sterk haar sociale voorzieningen sterk uit. En zo rond 1980 begon de overgang naar de diensteneconomie, die uitgroeide tot de netwerksamenleving van nu. Duurzaamheid is daar de laatste 25 jaar een steeds belangrijker thema in geworden.”

Businessmodel voor velen

Maar het is volgens Jonker ondanks de aandacht voor duurzaamheid niet gelukt om de complexe problemen van deze tijd op te lossen. “Dat komt omdat we lineair zijn blijven denken. Dat is hopeloos ontoereikend. We hebben een radicaal andere manier van kijken en organiseren nodig. Om die sprong te maken moeten we werken aan nieuw sociaal contract: een maatschappelijk contract. Daarin moeten de vier grote opgaven van deze tijd – duurzaamheid, circulariteit, biodiversiteit en leefbaarheid – zijn meegenomen.”

Jonker denkt dat transities door veel meer partijen gedragen moeten worden dan een enkel bedrijf. “De transities moeten tussen de partijen komen te liggen. Burgers, bedrijven en de overheid werken dan samen in ‘collectieve businessmodellen’. Vraagstukken rond energie, voedsel, mobiliteit, gezondheid et cetera worden geïntegreerd aangepakt.”

Gezamenlijk gedragen ideaal

Hij realiseert zich dat zo’n bundeling van partijen een gezamenlijk gedragen ideaal vergt. Een ideaal dat vergelijkbaar is met de jaren van ‘Wederopbouw’, of dat van de ‘Welvaartsstaat’.

Maar welk begrip kan vandaag nog burgers, bedrijven en overheden bundelen, zodat alle neuzen dezelfde kant op wijzen? 

Jonker: “De titel voor dit nieuwe maatschappijtype heb ik nog niet. Wel een richting. Ik denk aan het begrip ‘Resilience’, ook al zal dit niet iedereen aanspreken. Misschien is ‘veerkracht’ een beter woord. Dan krijg de je ‘Veerkrachtige maatschappij’. Ik sluit niet uit dat er nog betere woorden te vinden zijn, die als een gezamenlijk ideaal voor een nieuw maatschappelijk contract kunnen functioneren.” 

Oproep voor suggesties

Jonker: "Laat dit daarom een oproep zijn. Mail mij suggesties. Ik zal ze op de presentatie van mijn nieuwe boek op 13 november aan de Hogeschool Rotterdam graag bekend maken.”

Het mailadres voor suggesties aan Jonker is: janjonker@me.com

Titel boek en presentatie:
Transitie van betekenis
Werken aan een nieuw maatschappelijk contract

Waar: Hogeschool Rotterdam, Kralingse Zoom 91
Wanneer: 13 november 2025
Hoe laat: 13.30 uur – 17.00 uur
Max. aantal bezoekers: 200
Workshops: 6
Aanmelden: https://tinyurl.com/mr49aya8


Jan Bom
9 oktober 2025